Οι γυναίκες του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΕΔΑ (1900 – 1974)

Καίτη Νισσυρίου – Ζέβγου : Στέλεχος του ΚΚΕ και σύζυγος του κομμουνιστή Γιάννη Ζέβγου. Στην περίοδο της κατοχής και συγκεκριμένα το 1942, η Καίτη εκλέχτηκε αναπληρωματικό μέλος της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) του ΚΚΕ. Το 1944 εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ.

Δόμνα Παπάζογλου : απόφοιτος της Νομικής και σύζυγος του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ Γιάννη Ιωαννίδη. Δούλευε στο μηχανισμό της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) του ΚΚΕ. Τον Ιούνιο του 1932 παντρεύτηκε τον Γ. Ιωαννίδη. Ξάδελφός της ήταν ο Θόδωρος Μακρίδης (ψευδώνυμο : Έκτορας).

Θύελλα : Θρυλική αντάρτισσα του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην περίοδο της κατοχής, μητέρα τριών παιδιών, που πολέμησε στο πλευρό του Άρη Βελουχιώτη.

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η αντιστασιακή οργάνωση ΕΑΜ (της οποίας το στρατιωτικό σώμα ονομάστηκε ΕΛΑΣ) πρόβαλε το αίτημα να αποκτήσουν οι γυναίκες ίσα εργασιακά και πολιτικά δικαιώματα με τους άνδρες. Στη διάρκεια της κατοχής (1941 – 1944) κυκλοφόρησαν διάφορα έντυπα που απευθύνονταν στις γυναίκες και ήταν φιλικά προσκείμενα στο ΕΑΜ όπως : η Φωνή της Γυναίκας, η Γυναικεία Δράση, η Φωνή της Ρουμελιώτισσας και η Συναγωνίστρια.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι μεγάλος αριθμός γυναικών έλαβε μέρος στο ΕΑΜ και στην εθνική αντίσταση. Οι γυναίκες σταδιακά οργανώθηκαν στα ένοπλα τμήματα του εφεδρικού ΕΛΑΣ και αργότερα στα τμήματα του τακτικού ΕΛΑΣ. Στις αρχές του 1944 η δύναμη του ΕΛΑΣ σε γυναικεία μέλη είχε υπερβεί συνολικά το 30 %. Τα νοσοκομεία, τα αναρρωτήρια και ο ιματισμός λειτουργούσαν σχεδόν αποκλειστικά από γυναίκες. Τα κοινωνικά στερεότυπα εκείνης της εποχής, ήθελαν τη γυναίκα να είναι κλεισμένη στο σπίτι της και να ασχολείται μόνο με τη φροντίδα των παιδιών και του συζύγου της.

Στις εκλογές που διενεργήθηκαν στις ελεύθερες από τους κατακτητές περιοχές της Ελλάδας, στις 23 Απριλίου 1944, εκλέχτηκαν 5 γυναίκες εθνοσύμβουλοι της ΠΕΕΑ : η Καίτη Ζέβγου, η Μάχη Μαυροειδή, η Μαρία Σβώλου, η Φωτεινή Φιλιππίδη και η Χρύσα Χατζηβασιλείου.

Ηλέκτρα Αποστόλου (1912 – 1944) : Υπήρξε στέλεχος του ΚΚΕ. Το 1926, σε ηλικία 14 ετών, οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ. Το 1930 εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Το 1933 διηύθυνε την εφημερίδα της ΟΚΝΕ «ΝΕΟΛΑΙΑ» και είχε υπό την ευθύνη της το τμήμα της εργαζόμενης νεολαίας. Στη συνέχεια, η Ηλέκτρα έγινε μέλος του Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) της ΟΚΝΕ. Η δικτατορία του Μεταξά την συνέλαβε και την έκλεισε στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ. Κατά την έναρξη του ελληνο – ιταλικού πολέμου ήταν εξόριστη στην Ανάφη. Το Σεπτέμβριο του 1942, η Ηλέκτρα δραπέτευσε από το Τμήμα Μεταγωγών Αθήνας. Έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από το ΕΑΜ. Έγινε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Συνελήφθη από τους Ταγματασφαλίτες (δηλαδή από τους Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών) στις 24 Ιουλίου 1944. Υπέστη φρικτά βασανιστήρια από τους άνδρες της Ειδικής Ασφάλειας. Ξεψύχησε λίγες μέρες αργότερα, κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων.

Χρύσα Χατζηβασιλείου (1903 – 1950) : Ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και μια από τις κορυφαίες γυναικείες μορφές της αριστεράς. Γυναίκα με ξεχωριστή ευγένεια, χαρακτηριστικό χαμόγελο και υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ το 1924 και το υπηρέτησε πιστά σε όλη τη διάρκεια της ζωής της. Η γερμανική κατοχή την βρήκε εξόριστη στην Κίμωλο. Δραπέτευσε το Μάιο του 1941 και εργάστηκε για τη συγκρότηση του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Ήταν σύζυγος του Πέτρου Ρούσου, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ. Την περίοδο Μαΐου – Ιουνίου 1941 συγκροτήθηκε η λεγόμενη «νέα Κεντρική Επιτροπή» (ΝΚΕ) του ΚΚΕ, μέλος της οποίας ήταν και η Χρύσα Χατζηβασιλείου. Η ΝΚΕ, με πολλές προσθήκες στελεχών αργότερα, ήταν η καθοδήγηση του ΚΚΕ ως το 7ο Συνέδριο του 1945. Στη Β’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ το 1942, η Χρύσα εκλέχτηκε τακτικό μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ. Το 1944 εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ. Η Χρύσα υπήρξε ένα από τα ικανότερα μέλη της ΚΕ (Κεντρικής Επιτροπής) και του ΠΓ (Πολιτικού Γραφείου) του ΚΚΕ. Αγωνίστηκε μεταξύ άλλων και για τη χειραφέτηση των γυναικών. Είχε το θάρρος να διαφωνήσει με τη γραμμή που ακολουθούσε ο πανίσχυρος και αυταρχικός ηγέτης του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης και αυτό το πλήρωσε ακριβά. Ο Ζαχαριάδης, γνωστός για τις αυταρχικές μεθόδους του και για την τάση του να φιμώνει κάθε κομμουνιστή που του ασκούσε κριτική, επιτέθηκε στη Χρύσα χρησιμοποιώντας βαρύτατους και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς εναντίον της. Αποκάλεσε τη Χρύσα, το Σιάντο, τον Καραγιώργη κ.α. «προδότες του ΚΚΕ». Στις 25 Οκτωβρίου 1948, στις περιοχές που ελέγχονταν από τους αντάρτες του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας), ιδρύθηκε η Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ) με Πρόεδρο τη Χρύσα Χατζηβασιλείου. Το καταστατικό της ΠΔΕΓ ψηφίστηκε από μια πανελλαδική συνδιάσκεψη γυναικών του ΔΣΕ και του ΚΚΕ στην οποία παρευρέθηκαν και οι εξής : Ηρώ Μπαρτζιώτα, Ρούλα Ζαχαριάδη, Μαρία Μπέικου, Μαρία Κολιγιάννη κ.α. Ο Ζαχαριάδης επεδίωξε να απομακρύνει τη Χρύσα από την ΚΕ και από το ΠΓ του ΚΚΕ και να την βάλει στο περιθώριο. Στις 30 και 31 Ιανουαρίου 1949 συνήλθε στο Γράμμο η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Η 5η Ολομέλεια καθαίρεσε και διέγραψε το Μάρκο Βαφειάδη από το ΚΚΕ και παράλληλα, απάλλαξε τη Χρύσα από τα καθήκοντά της. Έτσι λοιπόν, οι επικριτές του Ζαχαριάδη μέσα στην ηγεσία του κόμματος μειώθηκαν. Ακολούθησε η ήττα του ΔΣΕ από τον κυβερνητικό στρατό στον Εμφύλιο και η προσφυγιά για χιλιάδες αριστερούς αντάρτες. Στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ που έγινε στη Ρουμανία τον Οκτώβριο του 1950, ο Πέτρος Ρούσος αναφέρθηκε στη Χρύσα (δηλαδή στη σύζυγό του) χρησιμοποιώντας απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για το πρόσωπό της, ώστε να εξασφαλίσει την εύνοια του Ζαχαριάδη. Η Χρύσα χτυπήθηκε από σοβαρή ασθένεια και πέθανε παραγκωνισμένη στη Βουδαπέστη το 1950, ξεχασμένη από τους περισσότερους συναγωνιστές της. Ένας από τους ελάχιστους κομμουνιστές που πήγαν να την δουν όταν ήταν άρρωστη στο νοσοκομείο της Βουδαπέστης ήταν ο Κώστας Καραγιώργης το φθινόπωρο του 1949. Ο Πέτρος Ρούσος δείχνοντας απίστευτη μικροπρέπεια, δεν πήγε ούτε στην κηδεία της.

Ρόζα Ιμβριώτη (1898 - 1977) : Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1898 και υπήρξε ίσως η σημαντικότερη παιδαγωγός από το χώρο της αριστεράς. Σπούδασε φιλολογία και το 1917 διορίστηκε ως δασκάλα στο 1ο Ελληνικό Σχολείο Θηλέων Αθηνών. Το ενδιαφέρον της για την εκπαίδευση, την έφερε στον «Εκπαιδευτικό Όμιλο», στον οποίο ήταν ενταγμένοι οι δημοτικιστές εκείνης της εποχής. Η Ρόζα Ιμβριώτη υποστήριξε με πάθος το κίνημα των δημοτικιστών καθώς και τους αγώνες του γυναικείου κινήματος για να αποκτήσουν οι γυναίκες το δικαίωμα στη μόρφωση, στην εργασία και το δικαίωμα της ψήφου. Εξαιτίας των προοδευτικών της αντιλήψεων υπέστη διώξεις από την κυβερνητική εξουσία και αναγκάστηκε να φύγει από την Ελλάδα. Την περίοδο 1927 – 1930 έμεινε στη Γερμανία. Το 1934 έγινε η πρώτη γυναίκα που προήχθη στο βαθμό του Γυμνασιάρχη και ανέλαβε το Γυμνάσιο του Κιλκίς. Η Ρόζα είχε την ιδέα της ίδρυσης ενός σχολείου για παιδιά με νοητική υστέρηση. Έτσι από το Μάρτιο του 1937 ως τον Οκτώβριο του 1940 λειτούργησε στην Καισαριανή το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών (ΠΕΣΑ), το οποίο οργάνωσε η παιδαγωγός και το διεύθυνε ως το 1946, οπότε και απολύθηκε οριστικά λόγω της συμμετοχής της στο ΚΚΕ. Η ίδρυση και οργάνωση του ΠΕΣΑ ήταν μια πολύ μεγάλη καινοτομία στο χώρο της Εκπαίδευσης. Εκεί εφαρμόστηκαν οι αρχές της προοδευτικής εκπαίδευσης και μυήθηκαν σ’ αυτές και οι δάσκαλοι, οι οποίοι κάτω από την εποπτεία της κλήθηκαν να διδάξουν τα ειδικά παιδιά. Έγινε ένας αξιόλογος συνδυασμός των παιδαγωγικών επιταγών της Μοντεσσόρι, του Πεσταλότσι και του Ντεκρολύ. Εφαρμόστηκαν πρωτοποριακές μέθοδοι διδασκαλίας με κυρίαρχη την Ενιαία Συγκεντρωτική Διδασκαλία, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του Ειδικού Σχολείου. Την περίοδο της κατοχής η Ρόζα εντάχθηκε στο ΕΑΜ, στην Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και στη Γραμματεία της Παιδείας της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), όπου μαζί με άλλους σπουδαίους παιδαγωγούς εκπόνησαν υπό την καθοδήγηση του Γληνού το «Σχέδιο μιας Λαϊκής Παιδείας», που αποτελεί την εκπαιδευτική μεταρρυθμιστική πρόταση της ΠΕΕΑ. Την περίοδο 1948 – 1951 ήταν εξόριστη. Στους τόπους εξορίας η παιδαγωγός έδειξε αξιοθαύμαστη αντοχή στα βασανιστήρια και δεν υπέκυψε στις πιέσεις να αποκηρύξει τις αριστερές ιδέες της. Σταθερή στις πολιτικές της πεποιθήσεις, έβαλε σε εφαρμογή ένα μορφωτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης για τις συνεξόριστες. Ο στόχος της λειτουργίας αυτού του «σχολείου» ήταν πολλαπλός. Απέβλεπε αρχικά να μάθουν γράμματα οι αναλφάβητες και οι αγράμματες γυναίκες, να αναπληρώσουν τα χαμένα σχολικά τους χρόνια όσες ο εμφύλιος και η εξορία υποχρέωσε να διακόψουν τις σπουδές τους και να προετοιμαστούν για περαιτέρω σπουδές όσες είχαν ανάλογες φιλοδοξίες. Η άτυπη αυτή μαθητεία δεν περιορίστηκε μόνο στη μετάδοση γνώσεων. Συνοδεύτηκε παράλληλα από ένα πλούσιο πολιτιστικό πρόγραμμα, το οποίο απέβλεπε στην υποστήριξη του φρονήματος των εξορίστων, στην ενίσχυση του ηθικού τους και κυρίως στην εμψύχωσή τους, ώστε να μη λυγίσουν στα βασανιστήρια και τις πιέσεις και υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας». Η Ρόζα Ιμβριώτη μαζί με άλλες δασκάλες, κατάρτισε «Μορφωτικό Πρόγραμμα» κατάλληλο να καλύψει μεθοδικά και διαλεκτικά τις ανάγκες των εκτοπισμένων γυναικών για σωστή μόρφωση, καθώς και ειδικό πρόγραμμα για τα μικρά παιδιά που βρίσκονταν μαζί με τις μητέρες τους στην εξορία. Αυτές οι δασκάλες με επικεφαλής τη Ρόζα δίδαξαν ανάγνωση και γραφή σε 230 περίπου αναλφάβητες και 380 αγράμματες γυναίκες στους τόπους εξορίας. Δίδαξαν έκθεση στη δημοτική γλώσσα, γραμματική, αριθμητική, γεωγραφία και ιστορία στις γυναίκες που είχαν εγκαταλείψει το δημοτικό σχολείο στις μεσαίες και τελευταίες τάξεις και ήταν περίπου 470. Σε 80 μαθήτριες γυμνασίου που διώχθηκαν από το σχολείο και οδηγήθηκαν στην εξορία λόγω της συμμετοχής τους στην ΕΠΟΝ, οι δασκάλες δίδαξαν τα αντίστοιχα μαθήματα κάθε τάξης ανάλογα με την ειδικότητά τους. Τέλος, στις 15 απόφοιτες του Γυμνασίου που απέβλεπαν σε πανεπιστημιακές σπουδές μετά την απελευθέρωσή τους έγινε προσπάθεια προετοιμασίας για εισαγωγικές εξετάσεις. Στη συνέχεια, η Ρόζα αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ. Ως το τέλος της ζωής της πίστευε ότι πρέπει όλοι οι άνθρωποι να έχουν ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση.

Μίνα Γιάννου : Η Ασημίνα (Μίνα) Γιάννου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1916 και σπούδασε οικονομικά. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ ενώ υπήρξε για πολλά χρόνια μέλος του πολιτικού γραφείου (ΠΓ) του Κ.Κ.Ε και του γραφείου εσωτερικού. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Γυναικών Ελλάδας και μέλος της ΕΔΑ. Μετά τις εκλογές του 1956 έγινε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ. Στις εκλογές του 1961 εκλέχτηκε βουλευτής του ΠΑΜΕ. Στο Β’ Συνέδριο της ΕΔΑ το Δεκέμβριο του 1962, η Μίνα Γιάννου εκλέχτηκε τακτικό μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ. Κατά τη διάρκεια της Χούντας συνελήφθη αρκετές φορές από την αστυνομία. Τον Δεκέμβριο του 1972, στη Βουδαπέστη, συμμετείχε στις εργασίες της 17ης ολομέλειας του ΚΚΕ. Μετά τα γεγονότα του πολυτεχνείου η αστυνομία την οδήγησε μαζί με τους Αντ. Αμπατιέλο, Δ. Γόντικα και Καλούδη στο Μπογιάτι. Για μια περίοδο είχε φυλακιστεί και στις φυλακές Αλικαρνασσού. Μετά τη δικτατορία, το 1974, εξελέγη βουλευτής Θεσσαλονίκης με το ΚΚΕ. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και το 1977. Το 1978 κατόπιν πιέσεων της ηγεσίας του ΚΚΕ, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη βουλευτική της ιδιότητα για να αντικατασταθεί από τον Δημήτριο Σαχίνη, τον εκλεκτό του Περισσού. Ήταν παντρεμένη με τον Αντώνη Γιάννου (1902 - 2004), μέλος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.

Μαρία Σβώλου : Σημαντικό στέλεχος της αριστεράς και της εθνικής αντίστασης, κορυφαία προσωπικότητα του γυναικείου κινήματος στο Μεσοπόλεμο και σύζυγος του σοσιαλιστή Αλέξανδρου Σβώλου. Ήταν μέλος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Το 1944 εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ. Στη συνέχεια υπήρξε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ. Στις εκλογές του 1961 ήταν υποψήφια βουλευτής του ΠΑΜΕ.

Ελένη Μπενά : βουλευτής της ΕΔΑ. Μετά τις εκλογές του 1956 έγινε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ.

Βάσω Θανασέκου : Στις εκλογές του 1956 εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΔΑ.

Διδώ Σωτηρίου (1909 – 2004) : διάσημη συγγραφέας, δημοσιογράφος, μέλος του ΚΚΕ και αδελφή της Έλλης Παππά. Το 1936 άρχισε να εργάζεται σαν δημοσιογράφος σε διάφορα έντυπα, ενώ το 1944 έγινε αρχισυντάκτρια της εφημερίδας Ριζοσπάστης. Μετά τον Εμφύλιο συνεργάστηκε με το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης και την εφημερίδα Αυγή. Τα έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Το μυθιστόρημά της «Ματωμένα χώματα» έχει κυκλοφορήσει σε 250.000 περίπου αντίτυπα.

Έλλη Παππά (1920 - 2009) : δημοσιογράφος, συγγραφέας, στέλεχος της αριστεράς και σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη. Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1920. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Φοίτησε αρχικά στη φιλοσοφική και στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές της, λόγω της Κατοχής, ενώ παράλληλα εργαζόταν ως δημοσιογράφος. Εργάστηκε στην παράνομη έκδοση του Ριζοσπάστη μέχρι το 1949, οπότε άρχισε η συνεργασία της με τον Νίκο Πλουμπίδη και από τον Ιούνιο του 1950 με τον Νίκο Μπελογιάννη που έγινε σύντροφός της. Η Έλλη Παππά και ο Νίκος Μπελογιάννης συνελήφθησαν το Δεκέμβριο του 1950 και παρέμειναν σε απομόνωση έως την πρώτη δίκη τους (Νοέμβριος 1951). Στη φυλακή γεννήθηκε ο γιος τους, Νίκος (Αύγουστος 1951). Ακολούθησε δεύτερη δίκη (Φεβρουάριος 1952). Καταδικάστηκαν σε θάνατο, ο Μπελογιάννης εκτελέστηκε, αλλά η Έλλη όχι, λόγω του βρέφους, και τελικά αποφυλακίστηκε την πρωτοχρονιά του 1964. Εργάστηκε στην ΕΔΑ και από το 1965 ήταν αρθρογράφος και μέλος της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας Δημοκρατική Αλλαγή. Στη συνέχεια συνελήφθη από τη χούντα και εξορίστηκε στη Γυάρο. Δραστηριοποιήθηκε στην μεταπολιτευτική ΕΔΑ και στο ΚΚΕ. Λόγω των πολιτικών διώξεων της Έλλης Παππά κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου, μεγάλο μέρος του αρχείου της έχει χαθεί. Πέθανε στις 27 Οκτωβρίου του 2009.

Μέλπω Αξιώτη (1905-1973) : Γεννήθηκε στην Αθήνα. Το 1936 προσχώρησε στο ΚΚΕ, εγκαινιάζοντας τη δια βίου πολιτική της προσχώρηση στην Αριστερά. Το 1933 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο χώρο της λογοτεχνίας, δημοσιεύοντας ένα διήγημα. Το 1938 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα. Κατά τη διάρκεια της κατοχής εντάχθηκε στην οργάνωση «Εθνική Αλληλεγγύη» του ΕΑΜ και εργάστηκε στον παράνομο Τύπο, μαζί με τις Διδώ Σωτηρίου, Έλλη Αλεξίου, Έλλη Παππά, Τιτίκα Δαμασκηνού και άλλες γυναίκες της αντίστασης. Μετά την απελευθέρωση συνέχισε τη συγγραφική και πολιτική της δραστηριότητα, ενώ παράλληλα συνεργάστηκε με το περιοδικό Χαραυγή (1946). Το 1947 κατέφυγε στη Γαλλία, όπου γνωρίστηκε με κορυφαίες μορφές της αριστερής διανόησης (Louis Aragon, Elsa Trionet, Paul Elyard, Andre και Alice Bonnard, Pablo Neruda κ.α.). Από το Παρίσι ξεκίνησε και η πορεία προς την πανευρωπαϊκή της καταξίωση ως λογοτέχνιδας με τη μετάφραση του μυθιστορήματός της «Εικοστός αιώνας», αρχικά στα γαλλικά (1949) και στη συνέχεια στα γερμανικά, ιταλικά, ρωσικά και πολωνικά. Το 1950 η Μέλπω Αξιώτη απελάθηκε από τη Γαλλία και κατέφυγε στην Ανατολική Γερμανία. Το Δεκέμβριο του 1964 επισκέφτηκε την Ελλάδα και το καλοκαίρι του επόμενου χρόνου επαναπατρίστηκε με απόφαση του τότε υπουργού εξωτερικών Ηλία Τσιριμώκου. Κατά τη διάρκεια της χούντας αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα. Το 1971 μετά από επιδείνωση της υγείας της έζησε στην κλινική Λυμπέρη. Πέθανε το 1973.

Έλλη Αλεξίου (1894-1988) : λογοτέχνης, πεζογράφος, παιδαγωγός, αδελφή της Γαλάτειας Καζαντζάκη και θεία του Παύλου Σιδηρόπουλου. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε στο Διδασκαλείο Ηρακλείου και για έξι χρόνια υπηρέτησε ως δασκάλα στο Γ' Χριστιανικό Παρθεναγωγείο και στη "Στέγη Μικρών Αδελφών". Το 1920 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ακολούθησε σπουδές Παιδαγωγικών και Φιλολογίας και διορίστηκε καθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης διδάσκοντας 19 χρόνια. Το 1928 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση μέσα από το ΕΑΜ Λογοτεχνών. Το 1945 μετέβη για σπουδές στη Σορβόννη, απ΄ όπου έλαβε δίπλωμα φωνητικής και γαλλικής, ενώ παράλληλα δίδασκε σε σχολεία της ελληνικής παροικίας, αλλά της αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και δεν μπόρεσε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Από το 1949 μέχρι το 1962 ήταν εκπαιδευτική σύμβουλος για τα ελληνικά σχολεία των σοσιαλιστικών χωρών. Μετά από αναγκαστική προσφυγιά λόγω των επανειλημμένων διώξεων που υπέστη από τη συμμετοχή της στο ΚΚΕ, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1962. Αργότερα όμως συνελήφθη και το 1965 βρέθηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Στη συνέχεια απελευθερώθηκε και πήγε στη Ρουμανία ως το 1966, οπότε και επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα. Με την επιστροφή της συνελήφθη με βάση βούλευμα εναντίον της που είχε εκδοθεί το 1952, δικάστηκε και απαλλάχθηκε. Έκτοτε και μέχρι το θάνατό της, στις 28 Σεπτεμβρίου του 1988, αφιερώθηκε στη λογοτεχνία. Τα έργα της διακρίνονται για τον ποιητικό ρεαλισμό του ύφους καθώς και για τον κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό τους.

Ρούλα Κουκούλου (1916 – 1997) : Στέλεχος του ΚΚΕ και του ΔΣΕ και σύζυγος του Νίκου Ζαχαριάδη. Γεννήθηκε το 1916 στη Νάουσα. Υπηρέτησε με συνέπεια το ΚΚΕ για πολλές δεκαετίες. Έγινε μέλος του ΚΚΕ το Φεβρουάριο του 1937. Αργότερα εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Δραστηριοποιήθηκε στο γυναικείο κίνημα και στο φιλειρηνικό κίνημα. Το 1947 εντάχθηκε στο ΔΣΕ. Στις 17-2-1948 παντρεύτηκε το γενικό γραμματέα (γ.γ.) Νίκο Ζαχαριάδη. Μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο, αναγκάστηκε νε μείνει 5 χρόνια στη Ρουμανία. Το 1952 έγινε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Το 1955 ήρθε στην Ελλάδα παράνομα. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ και στο Γεντί – Κουλέ. Καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλάκισης. Όταν ο Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε από γ.γ. του ΚΚΕ το 1956, η Ρούλα Κουκούλου βρισκόταν στην Αθήνα στη φυλακή. Έμαθε για την καθαίρεση του συζύγου της από μια εφημερίδα. Το 1960 καταδικάστηκε από Στρατοδικείο σε ισόβια κάθειρξη. Αποφυλακίστηκε το 1966, μετά από 11 χρόνια στη φυλακή. Δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ μέχρι τον Απρίλιο του 1967, οπότε εξορίστηκε στη Γυάρο, στην Αλικαρνασσό και στον Ωρωπό. Όταν απελευθερώθηκε πρόσφερε και πάλι τις υπηρεσίες στο ΚΚΕ και το 1972 έφυγε παράνομα από την Ελλάδα. Στο 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ (1973) εκλέχτηκε μέλος της ΚΕ και του ΠΓ του κόμματος. Παρέμεινε στην ΚΕ μέχρι το 13ο Συνέδριο (1991). Πρωτοστάτησε στην ίδρυση της ΕΕΔΥΕ (Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη). Με το Ζαχαριάδη απέκτησε ένα παιδί : το Σήφη. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1997.

Ηρώ Μπαρτζιώτα (1918 – 2005) : Γεννήθηκε στη Σμύρνη. Σπούδασε στην Πάντειο. Το 1940 έγινε εθελόντρια νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού καθώς και εθελόντρια αιμοδότρια. Το χειμώνα του 1941 άρχισε την αντιστασιακή της δράση. Τον Ιανουάριο του 1943 έγινε μέλος του ΚΚΕ, στο οποίο έμεινε πιστή ως το θάνατό της. Παντρεύτηκε το Βασίλη Μπαρτζιώτα (ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ) στις 20 Νοεμβρίου 1943. Στην απελευθέρωση δούλεψε στην 7η Ακτίδα της ΚΟΑ και με την επιστροφή του Ζαχαριάδη στην Ελλάδα ανέλαβε καθήκοντα τεχνικής γραμματέως του στα γραφεία της ΚΕ του ΚΚΕ. Από το 1948 ως το 1949 ήταν αντάρτισσα του ΔΣΕ. Μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο, αναγκάστηκε να ξενιτευτεί. Απ’ το Σεπτέμβριο του 1949 ως τον Ιούνιο του 1976 υπήρξε πολιτική πρόσφυγας στο Ανατολικό Μπλοκ όπως και πολλοί άλλοι μαχητές του ΔΣΕ. Την περίοδο 1950 – 1956 συμμετείχε ενεργά στο μηχανισμό του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι. Τον Οκτώβριο του 1950 ήταν αντιπρόσωπος στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ. Μετά την 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ (1956) και την καθαίρεση του Ζαχαριάδη, έζησε στη Μόσχα για ένα χρόνο. Από το Νοέμβριο του 1957 ως το Σεπτέμβριο του 1974 έζησε μαζί με το Βασίλη Μπαρτζιώτα και τα δύο παιδιά τους στο Σαράτοβ της Ρωσίας, όπου εργάστηκε ως οικονομολόγος. Επέστρεψε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1976 και εργάστηκε στην ομάδα μετάφρασης της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας μέχρι το 1983. Από το 1974 είχε επανασυνδεθεί με το ΚΚΕ και λίγο αργότερα δούλεψε στην ΚΟΒ Νέας Σμύρνης.

Μαρία Καραγιώργη : Γεννήθηκε το 1918. Ήταν σύζυγος του ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ Κώστα Καραγιώργη. Προσχώρησε στο κομμουνιστικό κίνημα και το 1939 συνελήφθη από τη δικτατορία. Ήταν για ένα χρόνο στις φυλακές Αβέρωφ, εξορίστηκε στην Κίμωλο και απέδρασε τον Απρίλιο του 1941. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και στην ΕΠΟΝ. Το 1941 παντρεύτηκε τον Κ. Καραγιώργη. Στον Εμφύλιο υπέστη πολλές διώξεις. Στάλθηκε εξορία στη Χίο, στη Λαμία, στο Τρίκερι και στη Μακρόνησο. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Κ. Καραγιώργης (1905-1954) είχε καταγγείλει τις αυταρχικές μεθόδους που εφάρμοζε ο Ζαχαριάδης και το στραγγαλισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας, με αποτέλεσμα να πληρώσει ακριβό τίμημα : διαγράφτηκε από το ΚΚΕ το 1950, συνελήφθη με εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ, φυλακίστηκε από τη (ρουμανική) Σεκουριτάτε και πέθανε στις φυλακές της Ρουμανίας το φθινόπωρο του 1954. Όταν η Μαρία Καραγιώργη ήταν στη Μακρόνησο, η ηγεσία του ΚΚΕ την πίεσε να αποκηρύξει τον άνδρα της ως «προδότη», αλλά αυτή δεν ενέδωσε στις πιέσεις. Μέχρι το 1956 πολλοί κομμουνιστές της γύρισαν την πλάτη και προσπάθησαν να την απομονώσουν. Αργότερα, η Μαρία Καραγιώργη εντάχθηκε στην ΕΔΑ, με την οποία εκλέχτηκε βουλευτής Μαγνησίας το 1963 και το 1964. Συνελήφθη από τη χούντα στο Βόλο και κλείστηκε στα Γιούρα, Αβέρωφ, Αλικαρνασσό και Ωρωπό. Ο συνολικός χρόνος φυλάκισης και εξορίας της φθάνει τα 10 έτη.

Ναυσικά Αγριγιαννάκη : αδελφή της Μαρίας Καραγιώργη, μέλος του ΚΚΕ και αντάρτισσα του ΔΣΕ. Μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο, η Ναυσικά αναγκάστηκε να ζήσει ως πολιτική πρόσφυγας στην Τασκένδη. Δέχτηκε συνεχείς και αφόρητες πιέσεις από μέλη του ΚΚΕ για να αποκηρύξει τον Κώστα Καραγιώργη, δηλαδή το σύζυγο της αδελφής της και να καταθέσει αρνητικά στοιχεία σε βάρος του, αλλά αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά.

Μαριώ Δήμου : γνωστή κομμουνίστρια, δημοσιογράφος και συντάκτρια του Ριζοσπάστη. Είχε φιλική σχέση με τον Κώστα Καραγιώργη. Στις 30 Δεκεμβρίου 1950 συνελήφθη ξαφνικά στο Βουκουρέστι από ανθρώπους του ΚΚΕ. Την περίοδο εκείνη η Μαριώ ήταν συντάκτρια του εκδοτικού οίκου «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις» του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι. Ο υπεύθυνος της «επαγρύπνισης» της Κεντρικής Επιτροπής πήγε στο δωμάτιο που έμενε η Μαριώ και χρησιμοποίησε δόλο για να την ξεγελάσει και να την πείσει να έρθει μαζί του. Είπε στη Μαριώ ότι θα έπρεπε «να φύγει αμέσως για μια πολύ σοβαρή κομματική αποστολή». Έτσι, η ανυποψίαστη Μαριώ πείσθηκε να τον ακολουθήσει. Τα ίχνη της χάθηκαν. Τη στιγμή της σύλληψής της, η Μαριώ ήταν έγκυος δύο μηνών και υπέστη ψυχολογικό σοκ. Οι άνδρες που την συνέλαβαν, την έκλεισαν στα υπόγεια των γυναικείων φυλακών του Βουκουρεστίου, στα οποία παρέμεινε ως τις τελευταίες μέρες πριν γεννήσει. Εκεί την επισκέφτηκε ο ανακριτής Ηλίας Καρράς, ο οποίος την πίεζε αφόρητα και ασταμάτητα ώστε να κάνει μια κατάθεση που θα ήταν επιβαρυντική για τον «προδότη Καραγιώργη». Όμως η έγκυος Μαριώ Δήμου δεν λύγισε και δεν ενέδωσε στις πιέσεις του ανακριτή. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αναιτιολόγητη σύλληψή της και την απάνθρωπη μεταχείρισή της από τους συντρόφους της, έκανε απεργία πείνας. Κάποια στιγμή, μετά από τις επίμονες προσπάθειες των Ρουμάνων υπευθύνων της φυλακής η Μαριώ σταμάτησε την απεργία πείνας. Όμως δεν μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο παρά τη σοβαρή επιδείνωση της υγείας της, επειδή υπήρξαν έντονα διαβήματα από το ΚΚΕ. Η Μαριώ δεν υπέκυψε στις πιέσεις των ανακριτών της και έμεινε κλεισμένη στις ρουμανικές φυλακές ως τις τελευταίες μέρες πριν τον τοκετό. Έφυγε από τις φυλακές τον Αύγουστο του 1951 για να πάει στο Μαιευτήριο.

Δημοσιεύουμε μια φωτογραφία της Χρύσας Χατζηβασιλείου και μια φωτογραφία της Ρούλας Κουκούλου με το Νίκο Ζαχαριάδη και το γιο τους Σήφη.