Η Βλάχικη Λεγεώνα και η αποσχιστική της δράση στην Ελλάδα

Η Βλάχικη Λεγεώνα ή Λεγεώνα των Βλάχων ήταν ένοπλη και πολιτική οργάνωση που έδρασε την περίοδο 1941-1943 στην κατεχόμενη Ελλάδα. Ανήκε στο χώρο των δωσιλογικών – προδοτικών οργανώσεων (δηλαδή συνεργάστηκε με τους κατακτητές) και είχε αποσχιστική δράση. Συγκεκριμένα, επιδίωκε να δημιουργήσει ανεξάρτητο κράτος των Βλάχων (με την ονομασία «Πριγκιπάτο της Πίνδου») μέσα στο έδαφος της Ελλάδας.

Για να επιτύχει το στόχο της, η Βλάχικη Λεγεώνα συνεργάστηκε αρμονικά με τη φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας και της Ρουμανίας. Οι δύο ηγετικές φυσιογνωμίες της Λεγεώνας, ο Αλκιβιάδης Διαμάντης και ο Νικόλαος Ματούσης, προκειμένου να μπορέσουν να επανδρώσουν τη Λεγεώνα εκμεταλλεύτηκαν το μεγάλο πρόβλημα της πείνας που αντιμετώπισαν οι Έλληνες την περίοδο της κατοχής. Μπαίνοντας κανείς στη Λεγεώνα είχε τη δυνατότητα να παραλάβει μια ποσότητα τροφίμων ή να αρπάξει τρόφιμα και άλλα αγαθά από πολίτες που κατά καιρούς έβλεπαν τους ένοπλους Λεγεωνάριους να κάνουν εφόδους στα σπίτια τους και πλιάτσικο.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία που πρόσφερε ο Αδάμος Μπίλιας, κάτοικος Λάρισας, Βλαχόφωνος, Λεγεωνάριος και υπασπιστής του Ματούση, η Λεγεώνα επανδρώθηκε με διάφορους εγκληματίες. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι : «… [ο Διαμάντης] βρήκε λωποδύτες, εμάς, άνοιξε τις φυλακές, έβγαλε ληστές και ληστοτρόφους από μέσα και διοργάνωσε αποτυχημένο πράμα, αυτό [δηλαδή τη Λεγεώνα].».

Δημιουργός της Λεγεώνας των Βλάχων (που υποτίθεται ότι θα αποτελούσε τη συνέχεια της 5^ης Ρωμαϊκής Λεγεώνας) και υποκινητής της αυτονομιστικής κίνησης ήταν ο γεννημένος στη Σαμαρίνα Γρεβενών Αλκιβιάδης Διαμάντης (1893-1948), ο οποίος είχε εξασφαλίσει την υποστήριξη των Ιταλών. Αυτός επινόησε για τον εαυτό του τον τίτλο του «Αρχηγού και εκπροσώπου των Βλάχων της κάτω Βαλκανικής». Τη δράση του Διαμάντη και της Λεγεώνας των Βλάχων καταδίκασε η «Ένωση Ελλήνων Κουτσοβλάχων» και αναφέρθηκε και στην εγκληματική δράση των Λεγεωνάριων λέγοντας ότι : «ελεηλάτησαν σπίτια, λήστεψαν προϊόντα πτωχών αγροτών και κτηνοτρόφων, έκαναν αναγκαστική συγκέντρωση του γάλακτος και των μαλλιών και των σφαγίων σε εξευτελιστικές τιμές, εξόρισαν και βασάνισαν του αντιφρονούντας, επρόδωσαν κατόχους όπλων και στρατιωτικών ειδών, παρέδωσαν εις την κτηνώδη διάθεσιν των κατακτητών φασιστών τιμίους συμπατριώτας, που πέθαναν από τα βασανιστήρια..». Σύμφωνα με υπολογισμούς ενός στελέχους του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, το 1942 υπήρχαν συνολικά 2.500 ένοπλοι Λεγεωνάριοι.

Ένα άλλο ηγετικό στέλεχος της Λεγεώνας ήταν ο Νικόλαος Ματούσης (1899 - 1991), βλαχόφωνος δικηγόρος που συνεργάστηκε με τον αυτονομιστή Αλκιβιάδη Διαμάντη. Σπούδασε στη Νομική και έγινε μέλος του ΚΚΕ, αλλά στην πορεία διαγράφτηκε από το κόμμα. Αργότερα εντάχθηκε στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, αλλά διαγράφτηκε και από αυτό. Επί δικτατορίας Μεταξά ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με τον υπουργό Κωνσταντίνο Μανιαδάκη. Το 1941 συνάντησε στη Λάρισα τον Αλκιβιάδη Διαμάντη. Φορούσε στολή Ιταλού αξιωματικού και εκδήλωνε το θαυμασμό του για το Γ’ Ράιχ. Το 1943 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και εντάχθηκε στη ναζιστική οργάνωση ΟΠΝΕ (Οργάνωσις Πρωτοπόρων Νέας Ευρώπης). Έπειτα κατέφυγε στη Ρουμανία, όπου συνελήφθη το 1948 από τις κομμουνιστικές αρχές και φυλακίστηκε. Παραδόθηκε από τη Ρουμανία που ήταν φυλακισμένος στις ελληνικές αρχές στις 13 Μαΐου 1964. Έμεινε στις φυλακές Αβέρωφ μέχρι τις 25 Ιουνίου 1964, οπότε αποφυλακίστηκε. Για το θέμα του δοσιλογισμού παραπέμφθηκε σε δίκη. Τα πράγματα εξελίχθηκαν ιδιαίτερα ευνοϊκά για αυτόν. Το δικαστήριο αποφάσισε παύση της ποινικής του δίωξης λόγω παραγραφής στις δύο κατηγορίες συνεργασίας με τον εχθρό, διατήρηση των αποφάσεων δήμευσης της περιουσίας του και αθώωση στις κατηγορίες ότι παρείχε πληροφορίες στον εχθρό. Αφέθηκε ελεύθερος. Αργότερα υποστήριξε τη χούντα των συνταγματαρχών. Πέθανε στη στις 11 Μαρτίου 1991.

Στο σημείο αυτό, θα παραθέσουμε ένα χρονικό των σημαντικότερων γεγονότων που σχετίζονται με τη Βλάχικη Λεγεώνα.

1917 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης, επικεφαλής μιας ομάδας ενόπλων βλαχόφωνων και υπό την προστασία Ιταλών στρατιωτών, διακηρύσσει, στη Σαμαρίνα, την ίδρυση του «Πριγκιπάτου της Πίνδου», με πρωτεύουσα τη Σαμαρίνα. Ύστερα από διαμαρτυρία της ελληνικής κυβέρνησης και επέμβαση των Συμμάχων, οι ιταλικές δυνάμεις αποχωρούν, μαζί με τους αυτονομιστές – αποσχιστές, οι οποίοι καταδικάζονται από την ελληνική δικαιοσύνη.

1926 : Οι καταδικασθέντες αυτονομιστές – αποσχιστές αμνηστεύονται από την ελληνική κυβέρνηση και επιστρέφουν στην Ελλάδα. Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης εμφανίζεται στην Αθήνα ως εμπορικός αντιπρόσωπος ρουμανικών εξαγωγικών οίκων και εγκαθίσταται σε γραφεία στο μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.

1939 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης φεύγει από την Ελλάδα.

Μάιος 1941: Ακολουθώντας τα ιταλικά στρατεύματα που εισβάλουν στην Ελλάδα, ο Αλκιβιάδης Διαμάντης εμφανίζεται στα Ιωάννινα, όπου τον υποδέχονται πολλοί βλαχόφωνοι, όπως π.χ. ο γιατρός Νικόλαος Μητσιμπούνας.

Καλοκαίρι 1941 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης επισκέπτεται τη Σαμαρίνα, όπου μαζί με άλλους βλαχόφωνους καταστρώνουν σχέδια δράσης. Μιλάει σε συγκέντρωση Βλάχων βοσκών και τους καλεί να γραφτούν στη Βλάχικη Λεγεώνα και να φτιάξουν δικό τους κράτος με την ονομασία «Πριγκιπάτο της Πίνδου». Επισκέπτεται και άλλα βλαχοχώρια της περιοχής και τα Γρεβενά, όπου τον υποδέχονται οι παλιοί συνεργάτες του, τη Λάρισα, όπου τον καλωσορίζουν οι δικηγόροι Ν. Ματούσης και Δημοσθένης Τσούτρας και ο γιατρός Κωνσταντίνος Τάχας. Επίσης, επισκέπτεται τα Τρίκαλα και την Ελασσόνα. Στο Πραιτώρι της Ελασσόνας οργανώνει μεγάλη συγκέντρωση βλαχόφωνων, στην οποία παρευρέθηκαν και φοιτητές ρουμανικών σχολών καθώς και μπάντα του ιταλικού στρατού.

Σεπτέμβριος 1941 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης επισκέπτεται τον κατοχικό πρωθυπουργό Τσολάκογλου και του υποβάλει υπόμνημα με ημερομηνία 25-9-1941, στο οποίο περιλαμβάνονται και οι όροι «μιας πραγματικής και ειλικρινούς συνεργασίας μεταξύ του ελληνικού κράτους και του βλαχικού στοιχείου». Επίσης, ο Αλκιβιάδης Διαμάντης κάνει περιοδεία στα χωριά της Πίνδου και στα Γρεβενά. Στα χωριά προβαίνει στο κλείσιμο των ελληνικών σχολείων, ενώ στα Γρεβενά επιβάλλει φορολογία στην κτηνοτροφία 5 δραχμές για κάθε μικρό ζώο.

Οκτώβριος – Δεκέμβριος 1941 : Ο Νικόλαος Ματούσης δεσμεύει γεωργικά προϊόντα σε χωριά του νομού Λάρισας και χορηγεί άδειες οπλοφορίας σε Λεγεωνάριους εθελοντές για καταδίωξη των αντιστασιακών ανταρτών. Οι Λεγεωνάριοι συνεργάζονται με τους Ιταλούς κατακτητές και πετυχαίνουν να διορίσουν συνεργάτες των ως κοινοτάρχες.

6 Ιανουαρίου 1942 : Πρόσκληση επώνυμων βλαχόφωνων Λαρισαίων στα γραφεία της Λεγεώνας και υβριστική ομιλία του Διαμάντη κατά της Ελλάδας.

28 Ιανουαρίου 1942 : Δημοσίευση του Νόμου 942/1942, με τον οποίο δεσμεύτηκε η γαλακτοπαραγωγή. Η Λεγεώνα, με Λεγεωνάριους στις επιτροπές που όριζαν τους δικαιούχους τυροκόμησης, παρέχει άδειες σε δικούς της ανθρώπους και με ανταλλάγματα.

Μάρτιος 1942 : Η Λεγεώνα εκδίδει το Μανιφέστο των Βλάχων με ημερομηνία 1-3-1942 και με διαταγή των Ιταλών κατακτητών δημοσιεύεται στις θεσσαλικές εφημερίδες.

Απρίλιος 1942 : Σύσκεψη στο Μέτσοβο των Διαμάντη και Ματούση με ρουμανοδιδασκάλους των Ιωαννίνων και άλλων πόλεων, στους οποίους εισηγούνται την υπαγωγή των ρουμανικών σχολείων στη δικαιοδοσία της Ιταλίας. Η πρόταση υιοθετείται από τους δασκάλους των ρουμανικών σχολείων Ιωαννίνων, αλλά απορρίπτεται από τους άλλους. Δημοσιεύεται το Ν.Δ. 1207/14-4-1942, με το οποίο επιβάλλεται στα αλωνιστικά συγκροτήματα παρακράτηση επί των δημητριακών που αλωνίζουν.

Μάιος 1942 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης επισκέπτεται τη Βέροια και τη Θεσσαλονίκη.

19 Ιουνίου 1942 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης εγκαταλείπει την Ελλάδα και καταφεύγει στη Ρουμανία, βλέποντας την οριστική διάψευση των προσδοκιών του. Το 1948 συνελήφθη από τις αρχές της κομμουνιστικής Ρουμανίας.

Καλοκαίρι 1942 : Λεγεωνάριοι συμμετέχουν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Ιταλών κατά διαφόρων χωριών, όπου ψάχνουν να ανακαλύψουν κρυμμένα όπλα και καταζητούμενους. Πλιατσικολογούν, διώκουν, συλλαμβάνουν, βασανίζουν και σκοτώνουν Έλληνες πολίτες.

Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1942 : Αντιστασιακές οργανώσεις αρχίζουν να εξοντώνουν όσους Λεγεωνάριους αρνούνται να παραδώσουν τα όπλα τους και να αποχωρήσουν από τη Λεγεώνα.

8 Φεβρουαρίου 1943 : Στη Λάρισα εμφανίζεται το πρώτο οργανωμένο στρατιωτικό τμήμα της Λεγεώνας, με επικεφαλής το Γεώργιο Μητσιμπούνα. Τη στρατιωτική εκπαίδευση αυτού του ένοπλου τμήματος ανέλαβε ο Ιταλός λοχαγός Σπατάρους.

Μάρτιος 1943 : Οι Λεγεωνάριοι των Γρεβενών εγκαταλείπουν την πόλη ακολουθώντας την ιταλική φρουρά που αποχώρησε και εγκαθίστανται στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, πραγματοποιούνται επιδρομές Ιταλών και Λεγεωνάριων στο Δομένικο, στο Δαμάσι και στην Τσαριτσάνη Λάρισας, όπου λεηλατούν και καίνε σπίτια, συλλαμβάνουν, βασανίζουν και σκοτώνουν τους κατοίκους.

Καλοκαίρι 1943 : Οι Λεγεωνάριοι συγκεντρώνονται στη Λάρισα. Ο Βασίλης Ραποτίκας συλλαμβάνεται στη Λάρισα από άνδρες των αντιστασιακών οργανώσεων και εκτελείται. Ο Νικόλαος Ματούσης εγκαταλείπει τη Λάρισα και εγκαθίσταται στην Αθήνα.

Σεπτέμβριος 1943 : Οι εναπομείναντες Λεγεωνάριοι, με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, διαλύονται. Κάποιοι παραδίδονται με τον οπλισμό τους στους άνδρες των αντιστασιακών οργανώσεων, άλλοι προσχωρούν στη δοσιλογική οργάνωση ΕΑΣΑΔ και όσοι καταφεύγουν στη Θεσσαλονίκη εντάσσονται στο τάγμα βλαχόφωνων του Παναγιώτη Σίμου, το οποίο συγκροτήθηκε με τη βοήθεια των Γερμανών. Ο Νικόλαος Ματούσης στην Αθήνα, μαζί με άλλους ομοϊδεάτες του, προσχωρεί στη ναζιστική οργάνωση ΟΠΝΕ (Οργάνωσις Πρωτοπόρων Νέας Ευρώπης).

Φθινόπωρο 1943 : Ο Νικόλαος Ματούσης εγκαταλείπει την Αθήνα και καταφεύγει στη Ρουμανία.

Οκτώβριος 1945 : Αρχίζουν οι δίκες των δοσιλόγων Λεγεωνάριων στα Ειδικά Δικαστήρια Δοσιλόγων.

23 Ιανουαρίου 1946 : Οι πρωτεργάτες της Λεγεώνας καταδικάζονται με την υπ’ αριθμόν 35/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. του Εφετείου της Λάρισας. Οι Αλκιβιάδης Διαμάντης, Νικόλαος Ματούσης και Δημοσθένης Τσούτρας καταδικάζονται ερήμην σε θάνατο.

9 Ιουλίου 1948 : Ο Αλκιβιάδης Διαμάντης (που είχε συλληφθεί στις 21 Φεβρουαρίου 1948) πεθαίνει ενώ βρισκόταν κρατούμενος των αρχών της κομμουνιστικής Ρουμανίας.

Μάιος 1964 : Ο Νικόλαος Ματούσης εκδίδεται από τη Ρουμανία στην Ελλάδα και επιστρέφει στην Αθήνα. Το δικαστήριο αποφασίζει την παύση της ποινικής του δίωξης λόγω παραγραφής των αδικημάτων για τα οποία κατηγορείται. Αποφυλακίζεται από τις Φυλακές Αβέρωφ στις 25 Ιουνίου 1964.

11 Μαρτίου 1991 : Ο Νικόλαος Ματούσης πεθαίνει σε ηλικία 91 ετών.