Ο Ψαρρός, το ΚΚΕ και η αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία»

Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια σύντομη ιστορική αναφορά στο Δημήτριο Ψαρρό, τη δράση του πριν ιδρύσει την οργάνωση ΕΚΚΑ και τη σχέση του με άτομα από το χώρο της αριστεράς. Επειδή τα τελευταία χρόνια ορισμένοι ακροδεξιοί – φασιστικοί κύκλοι πλαστογραφούν την ιστορία και καπηλεύονται τον Ψαρρό, παρουσιάζοντάς τον ως «δεξιό αγωνιστή», πρέπει να κάνουμε μερικές απαραίτητες επισημάνσεις και διευκρινίσεις.

Όπως είναι γνωστό, ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός (1893-1944) υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες και τραγικότερες μορφές της Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα. Ήταν κεντρώος – βενιζελικός και κατά συνέπεια αντιβασιλικός, με απόψεις που προσέγγιζαν αρκετά τη σοσιαλδημοκρατία και διακρίθηκε για τον πατριωτισμό και την εντιμότητά του. Πολέμησε για την Ελλάδα σε πολλές κρίσιμες περιόδους και διακρίθηκε για τον ηρωισμό του στα πεδία των μαχών.

Φοίτησε στη στρατιωτική σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε ως Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού το 1916. Πήρε διάφορες προαγωγές και το 1931 έφθασε στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχη. Έλαβε μέρος στους πολέμους του 1912-1913 ως εθελοντής και στο μακεδονικό μέτωπο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1916 συμμετείχε στο βενιζελικό κίνημα Εθνικής Αμύνης. Το 1935 πήρε μέρος στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα, με αποτέλεσμα να αποταχθεί από το στράτευμα. Διακρίθηκε στα πεδία των μαχών, αλλά διακρίθηκε και για τη μόρφωση και το ήθος του.

Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής, ο Ψαρρός αποφάσισε να μην κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια, αλλά να ακολουθήσει το δρόμο της Εθνικής Αντίστασης.

Πολλοί αγνοούν ότι ο Ψαρρός διατηρούσε φιλική σχέση με άτομα της αριστεράς και σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάστηκε μαζί τους. Το 1941 συνεργάστηκε με διάφορους αριστερούς στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ των οποίων και μέλη του ΚΚΕ, για να φτιάξουν έναν από τους πρώτους πυρήνες αντίστασης.  Στις  15 Μαΐου του 1941 ίδρυσαν στη Θεσσαλονίκη την αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία», που θεωρείται από πολλούς η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα.

Οι συζητήσεις για την ίδρυση της οργάνωσης άρχισαν στα τέλη Απριλίου του 1941, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου (ΜΓ) του ΚΚΕ, με υπεύθυνους τον Απόστολο Τζανή, το Σίμο Κερασίδη και το Γιώργο Ερυθριάδη. Συνεργάτες τους σε αυτή την προσπάθεια έγιναν και ορισμένοι δημοκρατικοί αξιωματικοί με επικεφαλής το Δημήτριο Ψαρρό.

Το ιδρυτικό της πρωτόκολλο της «Ελευθερίας» (στις 15 Μαΐου 1941), είχε γραμματέα τον Π. Μπάρμπα και το υπέγραφαν οι Απόστολος Τζανής (μέλος του ΠΓ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Γιάννης Πασαλίδης (μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και αργότερα πρόεδρος του αριστερού κόμματος της ΕΔΑ), Σίμος Κερασίδης (μέλος του ΠΓ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Θανάσης Φείδας (μέλος του Αγροτικού Κόμματος), Γιάννης Ευθυμιάδης (μέλος της Δημοκρατικής Ένωσης) και Δημήτρης Ψαρρός. Η οργάνωση «Ελευθερία» ανέπτυξε σοβαρή οργανωτική δράση και ίδρυσε «δεκαρχίες» στην ύπαιθρο. Ορισμένες ομάδες της οργάνωσης εμφανίστηκαν σε διάφορα κέντρα και χωριά της Μακεδονίας.

Τον Ιούλιο του 1941, η οργάνωση άρχισε να προσανατολίζεται σε δυναμικές μορφές αντίστασης, δηλαδή στο σχηματισμό αντάρτικων ομάδων. Ένα μήνα μετά την ίδρυσή της, εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα «Ελευθερία», που υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα στην κατεχόμενη Ελλάδα. Ο άνθρωπος που πρωτοστάτησε στην έκδοσή της ήταν ο φοιτητής της νομικής Γιάννης Κανάκης.

Μερικά από τα πιο γνωστά στελέχη της οργάνωσης ήταν ο μηχανικός Νίκος Δηλαβέρης (μετέπειτα γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας) και ο κομμουνιστής Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος που είχε αποδράσει από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. Ο Αναγνωστόπουλος μαζί με το Χατζηθωμά Χορμούζη είχε πραγματοποιήσει στις 20 Μαΐου 1941 το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών στην Ελλάδα, καταστρέφοντας τις μηχανές πολλών φορτηγών των Γερμανών στο Κορδελιό και ανατινάζοντας τις εγκαταστάσεις καυσίμων της Βέρμαχτ κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Αργότερα, ο Αναγνωστόπουλος συνελήφθη και στις 31 Δεκεμβρίου 1941 εκτελέστηκε από τους Γερμανούς. Λίγο καιρό νωρίτερα, το Νοέμβριο του 1941 είχαν εκτελεστεί οι φοιτητές Ηλίας Καπέσης και Σωκράτης Διορινός που δραστηριοποιούνταν στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σημαντική συμβολή σε διάφορα σαμποτάζ της «Ελευθερίας» κατά των Γερμανών είχε και ο Απόστολος Τζανής που έπεσε στο τέλος στα χέρια των Γερμανών, οι οποίοι τον παρέδωσαν στους Βούλγαρους και εκείνοι τον εκτέλεσαν.

Ο Ψαρρός καταδιώχθηκε από τα κατοχικά στρατεύματα και αναγκάστηκε να καταφύγει μεταμφιεσμένος στην Αθήνα, όπου μαζί με άλλες προσωπικότητες (όπως π.χ. ο κεντροαριστερός Γεώργιος Καρτάλης) ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση). Τον Απρίλιο του 1943 συγκροτήθηκε το στρατιωτικό τμήμα της Ε.Κ.Κ.Α. που έγινε γνωστό με το όνομα «5/42 Σύνταγμα Ευζώνων» και ανέπτυξε αξιόλογη αντιστασιακή δράση.