Το τραγικό τέλος του Ζαχαριάδη. Το φινάλε του ηγέτη του ΚΚΕ

Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τη ζωή και τη δράση του Νίκου Ζαχαριάδη, ενός προσώπου που άφησε το στίγμα του στην ελληνική αριστερά για πολλές δεκαετίες. Στο κείμενο που ακολουθεί, εμείς θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο τραγικό τέλος του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ, που υπήρξε αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της νεότερης πολιτικής ιστορίας.

Σύντομο Βιογραφικό του Νίκου Ζαχαριάδη

Πρώτα απ’ όλα θα ήταν καλό να παραθέσουμε εν συντομία ένα βιογραφικό του ηγέτη του ΚΚΕ. Ο Νίκος Ζαχαριάδης γεννήθηκε στις 27-4-1903 στην Αδριανούπολη και ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας. Οι γονείς του προέρχονταν από μικροαστικά κοινωνικά στρώματα. Σαν μαθητής, πήγε στο Δημοτικό σχολείο της Νικομήδειας και ύστερα πήγε για ένα χρόνο στο Γυμνάσιο της Αδριανούπολης. Στα τέλη 1918 – αρχές 1919 γνώρισε έναν Κύπριο, ο οποίος άρχισε να του μιλάει για τον κομμουνισμό, τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους της Ρωσίας. Παράλληλα, εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και ήρθε σε επαφή με το Μάξιμο, το Σκλάβο και άλλους κομμουνιστές. Το 1922 και το 1923 πήγε με καράβι στη Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) και έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Σοβιετικής Ένωσης. Στα μέσα του 1923 έφθασε στη Μόσχα και πήγε για σπουδές στην Ανώτατη Κομματική Σχολή της Μόσχας (KUTV). Σε αυτή τη σχολή έμεινε ως τον Απρίλιο του 1924. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα και εντάχθηκε αμέσως στην Κομμουνιστική Νεολαία Αθήνας. Δραστηριοποιήθηκε έντονα μέσα στις γραμμές της ΟΚΝΕ (η οποία ήταν πρόγονος της μετέπειτα ΚΝΕ) και το 1926 συνελήφθη και φυλακίστηκε στο Γεντί Κουλέ. Έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) της ΟΚΝΕ. Στα τέλη του 1926 ο Ζαχαριάδης συνελήφθη από χωροφύλακες, κατηγορούμενος για τη δολοφονία του αρχειομαρξιστή – τροτσκιστή Γεωργοπαπαδάτου. Στα μέσα του 1927, με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ, στάλθηκε στη Θεσσαλία. Συνελήφθη πολλές φορές, φυλακίστηκε και δραπέτευσε. Στα τέλη του 1929, γνωρίστηκε με τη γυναίκα του, Μάνια Νοβάκαμα [Νοβάκοβα] του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας και το 1934 απέκτησαν έναν γιο, τον Κύρο.

Το 1931 με παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα εσωτερικά του ΚΚΕ, ο Ζαχαριάδης γίνεται Γενικός Γραμματέας (γ.γ.) του ΚΚΕ. Το 1936 συλλαμβάνεται από τη δικτατορία του Μεταξά και φυλακίζεται στην Κέρκυρα. Το 1941 η δικτατορία τον παραδίδει σιδηροδέσμιο στην Γκεστάπο και το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς μεταφέρεται στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου. Στα τέλη Μαϊου του 1945, ο Ζαχαριάδης (μετά από αρκετό διάστημα εγκλεισμού στο Νταχάου) επιστρέφει στην Ελλάδα. Αναλαμβάνει και πάλι την ηγεσία του ΚΚΕ και τον Ιούνιο έρχεται σε ρήξη με τον Άρη Βελουχιώτη (ηγέτη του ΕΛΑΣ) και τον αποκηρύσσει δημόσια. Ακολουθούν τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου, η ρήξη Ζαχαριάδη – Βαφειάδη, η ήττα του ΔΣΕ το 1949, οι φυλακίσεις και οι εξορίες πολλών αριστερών. Μετά την ήττα του ΔΣΕ, ο Ζαχαριάδης βρίσκει καταφύγιο στο Βουκουρέστι.

Το 1956 πραγματοποιείται το 20^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ και η λεγόμενη αποσταλινοποίηση, με πρωτοβουλία του Χρουστσώφ. Το Μάρτιο του 1956 πραγματοποιήθηκε η 6^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Στην Ολομέλεια αυτή υπήρξε αντικαταστατική παρέμβαση του ΚΚΣΕ και άλλων κομμουνιστικών κομμάτων της Ανατολικής Ευρώπης και αποφασίστηκε η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη από τη θέση του Γ.Γ. του ΚΚΕ και από μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ.  Η 7^η Ολομέλεια του ΚΚΕ το 1957, διέγραψε το Ζαχαριάδη από μέλος του ΚΚΕ και παράλληλα, καθαίρεσε από μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ τους : Δημήτρη Βλαντά, Γιώργου Βοντίτσιου (Γούσια) και Βασίλη Μπαρτζιώτα.

Στη συνέχεια, ο Ζαχαριάδης γνώρισε σκληρή αντιμετώπιση από το ΚΚΣΕ. Το 1962 οι Σοβιετικοί τον εκτόπισαν στην πόλη Σουργκούτ της Σιβηρίας και εκεί έζησε απομονωμένος υπό δύσκολες συνθήκες για πολλά χρόνια, ως το 1973 όπου η ταλαιπωρία του έλαβε τέλος. Για όλα αυτά θα μιλήσουμε αναλυτικά παρακάτω.

Η καθαίρεση του Ζαχαριάδη από τη θέση του Γ.Γ. του ΚΚΕ (1956)

Στις 11-12 Μαρτίου 1956 συνέρχεται στη Ρουμανία η 6η Πλατιά Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΕ. Η 6^η Ολομέλεια καθαίρεσε το Νίκο Ζαχαριάδη από Γενικό Γραμματέα της ΚΕ (Κεντρικής Επιτροπής) και τον απομάκρυνε από το Πολιτικό Γραφείο (Π.Γ.) του ΚΚΕ, ενώ επίσης καθαίρεσε τον στενό συνεργάτη και υποστηρικτή του Ζαχαριάδη, τον Βασίλη Μπαρτζιώτα, από τη θέση του Γραμματέα της ΚΕ και τον απομάκρυνε και αυτόν από το Πολιτικό Γραφείο . Επίσης, διάφορα στελέχη που είχαν διαγραφεί από το ΚΚΕ τα προηγούμενα χρόνια, αποκαταστάθηκαν ως μέλη του κόμματος (Μάρκος Βαφειάδης, Θ. Χατζής, Βατουσιανός, Θ. Μπράτσος). Η 6^η Ολομέλεια πήρε τις παραπάνω αποφάσεις μετά από παρέμβαση που πραγματοποίησαν 6 κομμουνιστικά κόμματα χωρών όπου ζούσαν Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες. Συγκεκριμένα, από τα ΚΚ Βουλγαρίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Ρουμανίας, Σοβιετικής Ένωσης και Τσεχοσλοβακίας.  Επιδίωξή τους, όπως εισηγήθηκε η Διεθνής Επιτροπή των 6 κομμουνιστικών κομμάτων στην 6^η Ολομέλεια, ήταν να συμβάλουν στην επίλυση του οξύτατου προβλήματος μέσα στο ΚΚΕ. Είναι η πρώτη Ολομέλεια στην ιστορία του ΚΚΕ που δε συγκαλείται από το ίδιο το Κόμμα ή άλλο εκλεγμένο όργανο, (Πολιτικό Γραφείο, Κεντρική Επιτροπή), αλλά από άλλα κόμματα.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης αντιδρά, επιμένοντας ότι μόνο τα κομματικά όργανα είναι αρμόδια να αντιμετωπίσουν την κατάσταση στο ΚΚΕ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο ίδιος ήταν απών από τη συγκεκριμένη Ολομέλεια.

Η 7^η Ολομέλεια και η διαγραφή του Ζαχαριάδη από το ΚΚΕ (1957)

Στις 18-24 Φεβρουαρίου 1957, η 7η Πλατιά Ολομέλεια του ΚΚΕ καθαίρεσε τον Ζαχαριάδη από την Κεντρική Επιτροπή (ΚΕ) του ΚΚΕ και τον διέγραψε από μέλος του ΚΚΕ «σαν αντικομματικό, φραξιονιστικό, αντιδιεθνιστικό, εχθρικό στοιχείο».  Διαφωνία για τη διαγραφή εξέφρασε μόνον ο Μιλτιάδης Πορφυρογέννης, υποστηρίζοντας ότι ο Ζαχαριάδης έπρεπε να παραμείνει μέλος του ΚΚΕ, ωσότου εξεταστεί η εναντίον του κατηγορία του πράκτορα, ενώ «σύσταση» να μη διαγραφεί έκανε και ο Όττο Κουούσινεν. Παράλληλα, η 7^η Ολομέλεια αποφάσισε να αποκαταστήσει στην ΚΕ του ΚΚΕ τον (αρχηγό του ΔΣΕ) Μάρκο Βαφειάδη.

Το κατηγορητήριο εναντίον του Ζαχαριάδη

Η απομάκρυνση του Νίκου Ζαχαριάδη στοιχειοθετήθηκε πάνω σε ένα ευρύ φάσμα κατηγοριών – από προσωπολατρία και παραβίαση των αρχών της εσωκομματικής δημοκρατίας έως αντιδιεθνισμό, σοβινισμό και αντισοβιετισμό. Η σημαντικότερη, όμως, αφορούσε την πολιτική του στην περίοδο 1945-49. Σύμφωνα με τους κατηγόρους του, η πολιτική αυτή ήταν αριστερίστικη, σεχταριστική, τυχοδιωκτική, αντιφατική, ασυνεπής και νομοτελειακά οδήγησε στην ήττα (το 1949). Μάλιστα, η 7η Ολομέλεια του ΚΚΕ αποφάσισε ότι, επειδή πολλές ενέργειες του πρώην Γενικού Γραμματέα
«ξεφεύγουν από το χαρακτήρα και τα πλαίσια των συνηθισμένων λαθών, […] στα συντριπτικά  ‘‘γιατί’’  της ήττας του ΔΣΕ, όπως και η προσπάθειά τους να το κομματικό συμφέρον  επιβάλλει να γίνει  συστηματική και λεπτομερειακή παραπέρα έρευνα από το Κόμμα πάνω σ’ ολόκληρη τη ζωή και τη δράση του Ζαχαριάδη.» .

Οι κατηγορίες του «πράκτορα των Βρετανών» διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από τον Μάρκο Βαφειάδη το φθινόπωρο του 1948 με επιστολή του προς το ΚΚΣΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης). Η επιστολή αυτή δεν έχει εντοπισθεί, αλλά εκτός του ίδιου του Βαφειάδη, την ύπαρξη και το περιεχόμενό της ανέφερε ο Μολότωφ στον Ζαχαριάδη στη συνάντηση που έγινε στη Μόσχα στις 14 Ιανουαρίου 1950 με πρωτοβουλία του Στάλιν, για να εξομαλυνθούν οι σχέσεις μεταξύ του ΚΚΕ και του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας. Ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών ζήτησε τη γνώμη του Ζαχαριάδη για την κατηγορία, αυτός απάντησε ότι ενδεχομένως βασιζόταν στο γεγονός ότι μετά την απελευθέρωσή του από το Νταχάου το 1945 επέστρεψε στην Ελλάδα με βρετανικό αεροπλάνο, διότι οι Σοβιετικοί δεν διέθεταν εκείνη τη στιγμή μέσο για τη μεταφορά του, αλλά τότε παρενέβη ο Στάλιν, λέγοντας: «Είναι ξεκάθαρο, κι αυτό το ζήτημα έχει τακτοποιηθεί. Λοιπόν, τελειώσαμε.» .

Εντούτοις, λίγο πριν την έναρξη της 3ης Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ τον Οκτώβριο του 1950 ο ίδιος ο Βαφειάδης, δηλώνοντας ότι δεν είχε κρατήσει αντίγραφο της επιστολής εκείνης, ανέλυσε σε επιτροπή της ΚΕ μερικούς από τους λόγους που τον έκαναν να θεωρεί τον Ζαχαριάδη προβοκάτορα. Μεταξύ αυτών ανέφερε ότι «στη 2η Ολομέλεια [του Φεβρουαρίου 1946] ο Ζαχαριάδης προσπάθησε να παρασύρει το κόμμα σε ένοπλο πραξικόπημα», το οποίο αποσοβήθηκε επειδή ο ίδιος ο Βαφειάδης «μπήκε μπροστά στο Ζαχαριάδη»· ότι κατά τον Ζαχαριάδη, «ο Δημητρώφ ήταν ραδιούργος και η Κομμουνιστική Διεθνής ήταν κέντρο ραδιουργιών»· ότι ο Ζαχαριάδης του είπε πως όσοι πήγαν στη Σοβιετική Ένωση «διεφθάρησαν»· ότι δύο φορές στο βουνό ο ίδιος υπέφερε από κρύο ιδρώτα, εμετούς και ευκοιλιότητα, τα οποία απέδωσε σε δηλητηρίαση, υπονοώντας απόπειρα δολοφονίας εναντίον του· ότι κατά τη σύζυγο του Βαφειάδη, «ο Ζαχαριάδης φαίνεται ότι είναι έκφυλος, φαίνεται και ο Στάλιν θα είναι έκφυλος»· ότι ο Ζαχαριάδης είπε για τη βαριά άρρωστη Χρύσα Χατζηβασιλείου: «Εσύ θα πεθάνεις, εγώ θα σε σώσω;»· ότι, σύμφωνα με πληροφορίες από τη Μόσχα, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Έρνεστ «Μπέβιν μεθυσμένος είπε ότι στο ΓΑ [του ΔΣΕ οι Βρετανοί] έχουν άνθρωπό τους»· ότι η δολοφονία του Γιάννη Ζεύγου οργανώθηκε από τον Ζαχαριάδη, τον Τίτο και τον Ναπολέοντα Ζέρβα προκειμένου να προκαλέσει λαϊκή αγανάκτηση · ότι η κατάληψη του Καρπενησίου από τον ΔΣΕ τον Ιανουάριο του 1949 «έγινε σε συνεργασία με τον εχθρό, για να γίνει πιστευτό ότι το 1949 τελειώνουμε με τον εχθρό και να με φάνε εμένα [τον Μάρκο Βαφειάδη]»· και τέλος, ότι «ο ελιγμός του Βίτσι [το 1949] έγινε σε συνεργασία με τον εχθρό», και ότι «η μεγαλύτερη προβοκάτσια σε βάρος του ΔΣΕ είναι γιατί δόθηκε εκεί η μάχη». Τέσσερις δεκαετίες αργότερα ο Βαφειάδης επέμεινε στις απόψεις του, προσθέτοντας μεταξύ άλλων ότι ο Ζαχαριάδης ήταν στενός φίλος του Λαβρέντι Μπέρια, ο οποίος βεβαίως «μετά το θάνατο του Στάλιν, αποδείχτηκε ότι ήταν πράκτορας, αποκαλύφτηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε ».

Η περίοδος 1957 – 1967 και η Ρούλα Κουκούλου

Οι κατηγορίες του πράκτορα και του προβοκάτορα παρέμειναν σε εκκρεμότητα για δέκα ολόκληρα χρόνια, από το 1957 μέχρι το 1967, όταν η 11η Ολομέλεια του ΚΚΕ αποφάσισε ότι «από την εξέταση της υπόθεσης Ζαχαριάδη δεν βγαίνει ότι ο Ν. Ζαχαριάδης είναι πράκτορας του εχθρού». Οι Σοβιετικοί προσπαθούν να απομονώσουν τον πρώην ηγέτη του ΚΚΕ. Είναι φανερό ότι ο Ζαχαριάδης έχει πέσει σε δυσμένεια και ο ίδιος νιώθει κατασυκοφαντημένος. Θεωρεί ότι οι κατηγορίες εις βάρος του είναι άδικες και ότι το όνομά του και η υπόληψή του έχουν σπιλωθεί. Οι Σοβιετικοί τον στέλνουν σε ένα χωριό στα Ουράλια και τον κάνουν προϊστάμενο μιας δασικής υπηρεσίας.

Όταν καθαιρέθηκε ο Νίκος Ζαχαριάδης, η γυναίκα του, Ρούλα Κουκούλου (1916 - 1997), βρισκόταν φυλακισμένη στην Αθήνα. Της έφεραν στο κελί μια εφημερίδα που ανέφερε τη σχετική είδηση και εκείνη φάνηκε να αποδέχεται ότι ήταν ορθή η απόφαση της Ολομέλειας του ΚΚΕ. Σε μια συνέντευξή της, η Ρούλα Κουκούλου είπε : «Μετά την καθαίρεση, μετά την 6^η Ολομέλεια δηλαδή, του έγραψα δύο φορές από τη φυλακή. Του έγραψα σαν φοιτήτρια σε φοιτητή : Να ακούς τους καθηγητές σου. Δεν πειράζει που δεν τα πήγες καλά στις εξετάσεις. Πάντα θα είμαι μαζί σου. » . Πρόσθεσε επίσης ότι δεν πήρε ποτέ απάντηση.

Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε ότι η κομμουνίστρια Ρούλα Κουκούλου συνδέθηκε με το  Ζαχαριάδη το 1948, δηλαδή την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου. Μετά την ήττα του ΔΣΕ βρήκε καταφύγιο στη Ρουμανία. Το 1955 ήρθε στην Ελλάδα παράνομα. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στις Φυλακές Αβέρωφ και στο Γεντί Κουλέ. Αποφυλακίστηκε το 1966, μετά από 11 χρόνια στη φυλακή.

Η επίσκεψη του Ζαχαριάδη στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας (1962)

 Στις 10 Μαρτίου 1962 ο Ζαχαριάδης επισκέπτεται την ελληνική πρεσβεία της Μόσχας, όπου είχε δίωρη συνομιλία με τον διαπιστευμένο στη Μόσχα έλληνα πρεσβευτή Γ. Χριστόπουλο και προδιέγραφε το τέλος του ξεκινώντας ο ίδιος τη θύελλα που θα ακολουθούσε με τίμημα τη ζωή του. «Απρόοπτη» χαρακτήριζε εκείνη την επίσκεψη ο Χριστόπουλος και αναφέρθηκε με τρισέλιδο κρυπτογραφικό τηλεγράφημά του προς το ΥΠΕΞ της Ελλάδας.

Τόσο ο τότε ΥΠΕΞ (της Κυβέρνησης Καραμανλή) Αβέρωφ-Τοσίτσας, από το Παρίσι, όσο και ο υπουργός Δικαιοσύνης Παπακωνσταντίνου, προς τον οποίο διεβιβάσθη το πρωτότυπο της επιστολής Ζαχαριάδη, θα ζητήσουν από τον Έλληνα πρεσβευτή στη Μόσχα να επιστρέψει την επιστολή στον αποστολέα της «ως απαράδεκτον, αποφεύγοντες οιανδήποτε μετ΄ αυτού προσωπικήν επικοινωνίαν» (ΑΠ Α134-11, Αβέρωφ, 16 Απριλίου 1962). 

Με ημερομηνία 3 Ιουλίου 1962, αντί τηλεγραφήματος με την ένδειξη «Διά κ. Υπουργόν», ο Χριστόπουλος από τη Μόσχα ενημέρωνε: «Καίτοι παρήλθε μακρόν χρονικόν διάστημα Ζαχαριάδης δεν ενεφανίσθη διά να παραλάβη κριθείσαν ως απαράδεκτον επιστολήν τουούτε εζήτησεν επικοινωνήση εκ νέου μετά Β. Πρεσβείας» (ΑΠ 991), ενώ με απόρρητο έγγραφό του μία εβδομάδα αργότερα συμπλήρωνε ως εξής: «Σημειωτέον ότι ο ειρημένος (ενν. τον Ζαχαριάδη), ούτινος η διεύθυνσις, ο αριθμός και ο τόπος διαμονής τυγχάνουν άγνωστα στη Β. Πρεσβεία, είχε λάβει γνώσιν εκ τηλεφωνικής μετ΄ αυτής επικοινωνίας κατά τας αρχάς Απριλίου περί του απαραδέκτου και επιστρεπτέου της επιστολής του, ην και θα ήρχετο, καθ΄ α είχε δηλώσει, να παραλάβη εκ της Πρεσβείας» .

Η ενέργεια του Ζαχαριάδη εκνευρίζει τους Σοβιετικούς, οι οποίοι τον εκτοπίζουν στο παγωμένο Σουργκούτ της Σιβηρίας (Μάιος 1962).

Τον Οκτώβριο του 1962 κατόρθωσε (με αρκετή δυσκολία) να τον επισκεφτεί στο Σουργκούτ ο (ζαχαριαδικός) Αχιλλέας Παπαϊωάννου και αργότερα λίγοι φίλοι του. Ο γιος του πρώην ηγέτη του ΚΚΕ, Σήφης Ζαχαριάδης, είχε στείλει επιστολές προς το Κρεμλίνο ζητώντας μια πιο ανθρώπινη μεταχείριση για τον πατέρα του, αλλά το Κρεμλίνο δεν ικανοποίησε κανένα από τα αιτήματά του. Στον τόπο της εξορίας του, οι γείτονες δεν ήξεραν ποιος πραγματικά ήταν ο Έλληνας πολιτικός εξόριστος. Η σοβιετική του ταυτότητα ανέφερε ως όνομά του το «Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ».

  

Η επιστολή Ζαχαριάδη προς την κυβέρνηση Παπανδρέου (1964)

Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1964, ο Ζαχαριάδης έστειλε μέσω της ελληνικής πρεσβείας μια επιστολή προς την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, ζητώντας να του επιτραπεί να επιστρέψει στην Ελλάδα για να δικαστεί. Κι αυτή τη φορά όμως, μόνη απάντηση ήταν η σιωπή.

Η απεργία πείνας

Την Πρωτομαγιά του 1966 ο Ζαχαριάδης ξεκίνησε απεργία πείνας που κράτησε 18 μέρες, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να διαμαρτυρηθεί για τον εκτοπισμό του από το σοβιετικό καθεστώς και την απομόνωσή του.

Το γράμμα του Ζαχαριάδη το Μάιο του 1967

Το Μάιο του 1967, ο Ζαχαριάδης στέλνει ένα γράμμα στους πολιτικούς πρόσφυγες της Τασκένδης, πολλοί από τους οποίους διαγράφτηκαν από το ΚΚΕ, λόγω των φιλοζαχαριαδικών πεποιθήσεών τους.

Το γράμμα αυτό, με ημερομηνία 23-5-1967, αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής : « Η διορισμένη στο 1956 κλίκα στην ηγεσία του ΚΚΕ υπόστειλε την κουκουέδικη σημαία στην Ελλάδα, έριξε το κόμμα σε βαθιά κρίση, συκοφάντησε, λέρωσε και βρώμισε την επαναστατική παράδοση στον τόπο μας, κατασπίλωσε το μαρξισμό-λενινισμό και νομοτελειακά οδήγησε στην ήττα στις 21 του Απρίλη 1967. Χωρίς την επέμβαση του 1956, η εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα θάταν ασφαλώς διαφορετική. Έξοδος απ’ την κρίση του ΚΚΕ, έξοδος κουκουέδικη υπάρχει μονάχα μια : δημοκρατικό ξεκαθάρισμα της αντικουκουέδικης κληρονομιάς του 1956, παραμέρισμα της διορισμένης κλίκας, αναστήλωση των μαρξιστικών-λενινιστικών αρχών και της κουκουέδικης κομματικότητας και πολιτικής στο ΚΚΕ. Η παλιγγενεσία αυτή θα πραγματοποιηθεί απ’ τα κάτω και απ’ τα πάνω μέσα στη φωτιά και τις καινούργιες δοκιμασίες που περνά ο λαός μας και το κόμμα μας κάτω απ’ το σιδερένιο τακούνι της σακαράκικης χούντας).

5) Ή πατρίδα μας περνά ξανά δυσκολίες. Η πιο βαμμένη αντίδραση με την επέμβαση των αμερικάνων ιμπεριαλιστών προώθησε στο προσκήνιο τους σακαράκες συνταγματάρχες και στρατηγούς και επέβαλε στρατιωτική διχτατορία. Σήμερα το καθήκον κάθε κουκουέ όπως και κάθε έλληνα πατριώτη είναι ένα και παλλαϊκό: Αντιδιχτατορική ενότητα και δράση απ’ τα κάτω και απ’ τα πάνω στο λαό, στο στρατό, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό με κοινή πολιτική γραμμή: 1) Ανατροπή στρατιωτικής διχτατορίας. 2) Αποκατάσταση Συντάγματος. 3) Υπηρεσιακή. 4) Εκλογές με αναλογική.

Η αντιδιχτατορική ενότητα., το Πανελλήνιο Αντιδιχτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) ενώνει όλους τους Έλληνες, δεν αποκλείει κανέναν, οργανώνεται παντού όπου ζουν και δουλεύουν Έλληνες και χρησιμοποιεί όλα τα μέσα πάλης απ’ τα συνθήματα στους τοίχους, τον τηλεβόα, τις προκηρύξεις, ώς τη μαζική πολιτική απεργία και στη βία τη σακαράκικη απαντά με τη βία. Με καθαρή γραμμή, γερή οργάνωση και θαρραλέα αντιδιχτατορική καθοδήγηση ο λαός θα νικήσει. Ύψιστο καθήκον των κουκουέδων είναι να βρίσκονται στις πρώτες γραμμές της πάλης και της θυσίας στο πανεθνικό αυτό ξεκίνημα. […] » .

Η φιλία του με τον Αλέξη Πάρνη

Στα δύσκολα χρόνια της εξορίας, ο συγγραφέας Αλέξης Πάρνης στάθηκε πιστός φίλος του Ζαχαριάδη και αργότερα δημοσίευσε αρκετές πληροφορίες για την τελευταία περίοδο του κομμουνιστή ηγέτη.

Απόσπασμα από το τελευταίο γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη, προς την ηγεσία του ΚΚΕ :

«Στη ζωή μου, έκανα πολλά λάθη και στραβά. Ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω. Όμως με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το ΚΚΕ και τον αγώνα και με διέγραψαν απ’ το κόμμα. Κανένας δεν βρέθηκε ανοικτά, αντρίκια να πει ότι αυτό είναι ψέμα. Παράπονο δεν έχω γιατί έμαθα το φορτίο να το κουβαλάω μόνος μου. Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομα μου… Το γράμμα αυτό το γράφω για να βουλώσω το στόμα σ” όλους αυτούς που θα βάλουν τώρα τις φωνές. Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ νάχω».

Στο γράμμα προς τα παιδιά του με ημερομηνία 26/6/1973, υπήρχε μία προσθήκη για το ενδεχόμενο που αυτό θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας. «Για το λαό της Ελλάδας και τους κουκουέδες αν λάχει να διαβάσουν τις γραμμές αυτές, προσθέτω τούτα: τίποτε, απόλυτα τίποτε δεν κλόνισε, ούτε μπορούσε να κλονίσει την πίστη μου στον κομμουνισμό, το μαρξισμό- λενινισμό, το κουκουέδικο ΚΚΕ το ανεξάρτητο, λέφτερο και σοσιαλιστικό μέλλον του λαού και της πατρίδας μου, όπως δεν την κλόνισαν και τα 12 χρόνια που πέρασα στα μπουντρούμια της πλουτοκρατικής και μοναρχοφασιστικής αντίδρασης και στις φυλακές και στα στρατόπεδα της χιτλερικής Γερμανίας.»

Στο σημείο αυτό, θα ήταν καλό να πούμε λίγα λόγια για τον Αλέξη Πάρνη που υπήρξε στενός φίλος του ηγέτη του ΚΚΕ. Ο Αλέξης Πάρνης ήταν ποιητής, δραματουργός, πεζογράφος, μεταφραστής και αντιστασιακός. Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 24/5/1924). Στα μαθητικά του χρόνια εντάχτηκε στην ΕΠΟΝ (δηλαδή στην νεολαιίστικη οργάνωση του ΕΑΜ). Ως ανταρτοΕΠΟΝίτης πολέμησε με τα τμήματα του ΕΛΑΣ Περιστερίου. Συμμετείχε στην αντίσταση ενάντια στους Άγγλους εισβολείς στα Δεκεμβριανά του 1944 και τραυματίστηκε από έκρηξη βόμβας. Ο τραυματισμός θα κόστιζε και τη ζωή του, αν δε μεταφερόταν στην Αλβανία, όπου θεραπεύτηκε. Στον Εμφύλιο εντάσσεται στο ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Μετά την ήττα και υποχώρηση του ΔΣΕ στις Λαϊκές Δημοκρατίες, ο Αλέξης Πάρνης έζησε στην Τασκένδη και μετά στη Μόσχα, όπου σπούδασε στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο «Μαξίμ Γκόρκι». Έγινε φίλος με το Ζαχαριάδη, αν και ήταν 21 χρόνια μικρότερός του.

Το τελευταίο γράμμα του Ζαχαριάδη προς το ΚΚΣΕ (26-6-1973)

Ο θάνατος του Ζαχαριάδη φαίνεται ότι ήταν προμελετημένος. Άλλωστε τον είχε προαναγγείλει ως την φυσική κατάληξη του αγώνα του να σπάσει την βαριά εξορία που του έχει επιβάλλει το σοβιετικό καθεστώς.

Συγκεκριμένα, στις 26 Ιουνίου του 1973 ο Ζαχαριάδης έστειλε προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ το παρακάτω γράμμα.

«Προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ

Γράφω για τελευταία φορά. Έχω απόλυτα ήσυχη συνείδηση ότι σ’ όλη μου τη ζωή δεν έκανα τίποτε ενάντια στο λαό μου και το κόμμα μου, το ΚΚΕ, ενάντια στην ΕΣΣΔ και το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Το μοναδικό μου «έγκλημα» είναι ότι απέκρουσα ολοκληρωτικά την πολιτική που χαντάκωσε το ΚΚΕ. Όσο κι αν προσπάθησαν δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια τα όργανα της ασφάλειας της Σοβ. Ένωσης και οι διορισμένοι στο ΚΚΕ δεν απόδειξαν απόλυτα τίποτε και αναγκάστηκαν να γλύψουν αυτού όπου φτύναν. Δεν τόλμησαν να στηρίξουν ενάντιά μου καμιά κατηγορία και να με δικάσουν αν και αυτό το (δυσανάγνωστη λέξη) όλα αυτά τα χρόνια. Όμως τα επαίσχυντα παράνομα και αφθαίρετα μέτρα ενάντιά μου συνεχίζονταν όλα τα χρόνια αυτά (απαυτά ένδεκα στο Σουργκούτ της Σιβηρίας). Απτό 1966 και δω έκανα αλλεπάλληλες απεργίες πείνας που συνολικά κράτησαν πάνω από δυο χρόνια. Όλες οι υποσχέσεις που μου δίνονταν στη διάρκεια των απεργιών αυτών απτούς διορισμένους και εκπροσώπους της ΚΕ του ΚΚΣΕ, που έρχονταν εδώ στο Σουργκούτ και Τιουμέν (Ζωγράφος, Δημητρίου, Υφαντής, Ζάχος, Σεμενκώφ, Ταπόρικωφ κ.ά.) αποδείχνονταν κάθε φορά κάλπικες, ψεύτικες, ανήθικες. 

Σήμερα, ύστερα απόλα αυτά, δηλώνω ότι αν δεν αρθούν ΟΛΑ τα μέτρα περιορισμού, εξορίας, στέρησης ελευθερίας μετακίνησης και αναχώρησης απτή Σοβ. Ένωση κτλ. κτλ. που εφαρμόζονται ενάντιά μου, τότε την 1η Αυγούστου 1973, σαν έκφραση έσχατης ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ, θ’ αυτοκτονήσω. Αν υπάρξει απάντησή σας να μου μεταβιβαστεί μονάχα με το γιο μου Σηφάκο (Αλέξη).

Σουργκούτ, 26.6.1973.                                                        Ν.  Ζαχαριάδης»

Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από παλιότερα υπομνήματά του προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης απαιτούσε βασικά τρία πράγματα: α) Να σταματήσει η εξορία του β) Να του δοθεί καθεστώς πολιτικού πρόσφυγα και ελεύθερη μετακίνηση στην ΕΣΣΔ γ) Να του δοθεί διαβατήριο για να μπορεί να ταξιδέψει εκτός Σοβιετικής Ένωσης όποτε το επιθυμούσε.

Για την πρόθεση του Ζαχαριάδη να αυτοκτονήσει η ηγεσία του ΚΚΣΕ ενημέρωσε την ηγεσία του ΚΚΕ στις αρχές του τρίτου δεκαήμερου του Ιουλίου 1973, δηλαδή περίπου ένα μήνα μετά τη λήψη του γράμματος με την εκδήλωση της πρόθεσης αυτοκτονίας. Όπως φαίνεται από ένα σύντομο πρακτικό που δημοσίευσε ο Γρ. Φαράκος («Μαρτυρίες και Στοχασμοί», εκδόσεις Προσκήνιο 1993, σελ. 358) το Π.Γ. της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 24 Ιουλίου του 1973, αποφάσισε «ο σ. Κ. Λουλές να πάει στη ΣΕ και να συζητήσει το ζήτημα που προέκυψε με το Ζαχαριάδη».

Η αλήθεια είναι πως ο Κώστας Λουλές βρέθηκε πολύ γρήγορα στη Σοβιετική Ένωση. Δύο μέρες μετά την παραπάνω απόφαση του Π.Γ. βρισκόταν ήδη στο Σουργκούτ και συνομιλούσε με τον Ζαχαριάδη.

Η Όλγα Ζαχαριάδη βλέπει για πρώτη φορά τον πατέρα της (1971)

Τον Αύγουστο του 1971, η 24χρονη Όλγα Ντουρίσοβα Ζαχαριάδη είχε την ευκαιρία να συναντήσει για πρώτη φορά τον πατέρα της, Νίκο Ζαχαριάδη, στην εξορία. Η Όλγα ήταν η Τσεχοσλοβάκα κόρη του Ζαχαριάδη και της Μαρίας Νοβάκοβα. Από τη συνάντηση εκείνη, έχει διασωθεί μια φωτογραφία που δείχνει πατέρα και κόρη να κάθονται σε ένα παγκάκι.

Ας παραθέσουμε όμως λίγα λόγια της ίδιας της Όλγας : « Γεννήθηκα το 1947 στην Πράγα, Τσεχοσλοβακία. Ζούσα με τη μάνα μου, τη Μαρία (Μαρή) Νοβάκοβα […]. Τον πατέρα μου τον γνώρισα και τον πρωτοείδα τον Αύγουστο το 1971, είχα γίνει 24 χρονών και τρεις μήνες... όταν πήγα στο Σουργκούτ, Ρωσία και εκείνες οι δύο βδομάδες ήταν οι πιο ευτυχισμένες στη ζωή μου. Εγώ ήθελα να έχω πατέρα και δε με ενδιαφέρει εάν ο πατέρας μου ήταν πολιτική προσωπικότητα. Πάντα ήμουνα πολύ δυστυχισμένη όταν πηγαίναμε σε γνωστούς για επίσκεψη, κι όλοι είχαν τον πατέρα τους. Μόνο εγώ δεν είχα τον πατέρα μου κοντά μου, δίπλα μου... Ήμουν πολύ δυστυχισμένη που ο πατέρας μου ποτέ δεν μου έγραφε, σε μένα προσωπικά, στην Όλγα. Και γι' αυτό ήμουνα πολύ ευτυχισμένη όταν τον συνάντησα για πρώτη φορά. Εγώ τον βρήκα τον πατέρα μου, δεν ξέρω εάν ο ίδιος ήθελε να με βρει. Όμως εγώ επέμενα και τον βρήκα. Όταν επιτέλους βρεθήκαμε, νομίζω και αυτός ήταν ευτυχισμένος που με βρήκε. Τουλάχιστον έτσι θέλω να πιστεύω, πήγα στο νοσοκομείο, όπου τον είχανε μετά την απεργία πείνας που είχε κάνει. Έκλαιγε πάρα πολύ... ήταν συγκινημένος. Πέρασα δύο βδομάδες μαζί του και αυτό ήταν όλο κι όλο... Μετά από δύο χρόνια, την 1 Αυγούστου 1973 πέθανε...

Όταν πέθανε ο πατέρας μου, κανένας δεν ήρθε να ενημερώσει τη μάνα μου, τη σύζυγο του, τη Μαρία Νοβάκοβα. Μας το είπε μια αξαδέρφη μου που δούλευε στην εφημερίδα "Μλάντα Φρόντα" (σήμερα λέγεται Μλάντα Φρόντα Ντνες). Μάθανε από τη ειδησεογραφία που μαζεύανε, ότι στη Ρωσία πέθανε ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η μάνα μου πήγε αμέσως στη Σοβιετική Πρεσβεία να ρωτήσει, να μάθει. Της είπανε ότι δεν ξέρουν τίποτα για κανέναν Νίκο Ζαχαριάδη. Τότε, πού τη ρωτήσανε για το επώνυμο του, τους είπε ότι ήταν ο Νικολάϊ Νικολάγεβιτς Νικολάγεφ. Στη ληξιαρχικοί πράξη για το θάνατο του πατέρα μου, την οποία την έχουμε εμείς, γράφει - "Νικολάι Νικολάγεβιτς Νικολάγεβ - Νίκος Ζαχαριάδης". Η μάνα μου επέμενε να προσθέσουν το αληθινό του όνομα, το δικό του το όνομα. Η μάνα μου, η σύζυγος του Νίκου Ζαχαριάδη, ήταν μια πολύ μαχητική γυναίκα και πάντα τα κατάφερνε. Έχω δύο αδέρφια - τον Πάσα (Κίρο) και τον Αλιόσα (Ιωσήφ). Ο Πάσα ζούσε στη Ρωσία και ο Ιωσήφ στην Ελλάδα. Δεν το μάθατε ότι ο Πάσα πέθανε πέρυσι, το 2006. Μου το είπε ο Ιωσήφ από το τηλέφωνο. Παρόλα που έχω τα τηλέφωνα του και την ηλεκτρονική του διεύθυνση, ακόμα δε μου απάντησε στα μηνύματα που του έχω στείλει. Ο Πάσα (Κίρος) έκανε εγ­χείρηση στην καρδιά, πήρε από μόνος του την απόφαση να βγει από το νοσοκομείο μετά από τρεις μέρες, υπό­γραψε το χαρτί, πήγε στο σπίτι του, και έτσι τον βρήκανε νεκρό στο σπίτι του. Ο αδελφός μου Κίρος (Πάσα) δεν ήθελε να έχω καμία επαφή με τον Ιωσήφ και ακόμα κα­νένας δεν ξέρει την αιτία. Ο Αλιόσα (Ιωσήφ) μου είπε ότι και ο ίδιος το ξέρει, ότι ο Πάσα δεν ήθελε ποτέ να έχω επαφή μαζί του...

Πήγα μόνο μια φορά στην Ελλάδα με τα δύο μου παιδιά. Έχω δύο παι­διά, την Καρολίνα 25 χρονών, που μοιά­ζει τη γιαγιά της, ξανθιά, με γαλανά μάτια, έξυπνη και το Μάρκο, 22 χρονών, που είναι ίδιος, "φτυστός" του παππού του, του πατέρα μου. Και τα δύο παιδιά μου γνωρίζουν τα πάντα για τον παπ­πού τους, για τον Νίκο Ζαχαριάδη. Με φιλοξένησε ο αδερφός μου ο Ιωσήφ. Τότε επισκεφτήκαμε με τα παιδιά μου και τη Ρούλα (Κουκούλου). Ο Πάσα μου είχε πει να μην πάω να τη δω, διότι δε θα αισθανόμουνα καλά μαζί της... Όμως εγώ πήγα, διότι η Ρούλα είναι η μάνα του Ιωσήφ, του Αλίοσα, ο οποίος είναι αδερφός μου, έχουμε τον ίδιο πατέρα. Είναι αλήθεια, ότι η Ρούλα μας φέρθηκε πολύ καλά, φιλόξενα, φι­λικά. Αλλά αυτό που είπε για τον πα­τέρα μου, δε μου άρεσε, με πλήγωσε... Μου είπε, ότι ο πατέρας μου είχε τρελαθεί και έλεγε ψέματα και αυτά που μου είπε ο πατέρας μου όταν βρε­θήκαμε στο Σουργούτ, ήταν όλα ψέματα, δεν ήταν αλήθεια. Με τον πατέρα μου ποτέ δε μιλήσαμε για πολιτικά. Μιλή­σαμε μόνο για τις δικές μας προσωπικές σχέσεις και ήταν καλό που είχαμε κοινή γλώσσα τα ρωσικά, αφού εγώ σαν Τσέχα δεν μιλούσα ελληνικά, και ο πατέ­ρας μου Έλληνας, μιλούσε ελληνικά, αλλά και οι δύο μας μιλούσαμε ρωσικά. Όταν βρεθήκαμε με τον πά­τερα μου για πρώτη και τελευταία φορά, όλο κι όλο δύο βδομάδες ήμασταν μαζί, είναι πολύ δύσκολο, στα είκοσι τέσσερα σου, μεγάλη πια, να δεις τον πατέρα σου για πρώτη φορά και να του πεις - πα­τέρα, εγώ σ' αγαπώ. Ναι, ο καθένας το καταλαβαίνει αυτό. Κι όταν ο πατέρας μου, μου είπε ότι μ' αγαπά, ναι, το είδα στα μάτια του, είδα πόσο ευτυχισμένος ήταν, τα δάκρυα του, τον είδα να κλαίει... και γι' αυτό δε θέλω να πιστέψω και δεν το πιστεύω, ότι είχε "τρελαθεί και δεν έλεγε την αλήθεια". Και η Ρούλα ήταν στα καλά της όταν μου τα είπε αυτά. Εγώ αισθάνθηκα άβολα, σα να μην της άρεσε, ότι κι εγώ παρουσιά­στηκα ξαφνικά και πήγα να δω τον πατέρα μου. Αυτή είναι η προσωπική μου γνώμη. Ναι, όταν και η ίδια με είδε και όταν είδε πόσο μοιάζω τον πατέρα μου, προσπάθησε να με πείσει ότι εγώ δεν ήμουνα η κόρη του πατέρα μου, ότι εγώ δεν ήμουνα δική του κόρη...Όμως εγώ είμαι η κόρη του πατέρα μου, η κόρη του Νίκου Ζαχαριάδη. Μα ο πατέρας μου ποτέ δεν αρνήθηκε ότι είχε μια κόρη. Και να σου πω, εγώ ποτέ δε μπήκα μεταξύ τους - της Ρούλας και του πατέρα μου. […]

Η μάνα μου πάντα έλεγε για τον πατέρα μου: "Εάν κάποιος έχει το δικαίωμα να μιλήσει ενάντια του πατέρα σου, αυτή είμαι μόνο εγώ, μόνο εγώ έχω αυτό το δικαίωμα, διότι εγώ είμαι η σύζυγός του. Κι εσείς πότε μην επιτρέψτε, σε κανέναν να μιλήσει ενάντια του πατέρα σας, του Νίκου Ζαχαριάδη. Η μάνα μου έλεγε ότι ο πατέρας μου έλεγε στον κόσμο, ότι μόνο έναν άνθρωπο σεβάστηκε πολύ - και αυτός ο άνθρωπος ήταν η μάνα μου. Ένα πράγμα μπορώ να πω για την μάνα μου - σε όλη της τη ζωή τον αγαπούσε και τον σεβότανε. Πάντα ένιωθε τον εαυτό της ότι είναι η μόνη σύζυγος του Ζαχαριάδη και πάντα αγωνιζότανε γι' αυτόν. Πότε δεν είπε τίποτα ενάντια του πατέρα μου, του Νίκου Ζαχαριάδη.

Ήταν μια μεγάλη αγάπη και όλοι το λεν αυτό. Όλοι λεν ότι η μάνα μου τον αγαπούσε πάρα πολύ. Η μάνα μου μπήκε στο ΚΚ Τσεχοσλοβακίας το 1926 και το 1929 ήταν μέλος της Κομιντέρν. Τότε ήταν οι μεγάλοι σύντροφοι εκεί. Εκεί συνάντησε τον πατέρα μου, ο οποίος αντιπροσώπευε το ΚΚΕ. Ήθελε να πάει στο Σουργκούτ, στη Ρωσία. Δεν της το επέτρεψαν ποτέ οι Ρώσοι... […] Οι Ρώσοι ποτέ δε δώσανε βίζα στην μάνα μου να πάει να τον επισκεφτεί, να πάει να δει τον πατέρα μου, το σύζυγο της. Όλα αυτά τα είπα στη Ρούλα και μπορεί και γι' αυτό να μην της άρεσε. Ακόμα και η εγγονή της Ρούλας είπε στον πα­τέρα της ότι η Ρούλα ποτέ δεν ήταν η σύζυγος του Ζαχαριάδη, διότι δεν μπορούσε να γίνει, αφού δεν πήρε ποτέ διαζύγιο από την μάνα μου, κι έτσι του είπε του Ιωσήφ ότι γεννήθηκε "έξω από γάμο", δηλαδή ήταν εξώγαμο παιδί, αφού η γιαγιά Ρούλα δεν ήταν ποτέ παντρεμένη. Τώρα και η Ρούλα πέθανε, και δε θέλω να πω τίποτα εναντίον της, εναντίον κανενός. Εμένα μου φτάνει, ότι ο πατέρας μου, μου είπε ότι μ' αγαπάει. » .

Το τραγικό τέλος του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ (1973)

Ο επίλογος της πολυετούς πορείας του Ζαχαριάδη θα γραφτεί το 1973. Το τέλος θα είναι τραγικό. Την 1η Αυγούστου 1973 οι Σοβιετικοί βρίσκουν το πτώμα του πρώην ηγέτη του ΚΚΕ, κρεμασμένο με ένα καραβόσκοινο, στο σπίτι του στο Σουργκούτ της Σιβηρίας. Αυτό για το οποίο είχε προειδοποιήσει με γράμμα του προς το ΚΚΣΕ τον Ιούνιο του 1973, το έκανε τελικά πράξη.

Πως αντέδρασε το ΚΚΕ και οι διάφοροι πολιτικοί πρόσφυγες

Στις 7 Αυγούστου 1973, το ΚΚΕ με καθυστέρηση σχεδόν μιας εβδομάδας, ανακοίνωσε ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης πέθανε από καρδιακή προσβολή. Πέρα από την αδικαιολόγητη καθυστέρηση μιας τόσο σοβαρής είδησης, το ΚΚΕ (που είχε για ηγέτη του το Χαρίλαο Φλωράκη) χρησιμοποίησε ένα ψέμα που θα δημιουργούσε αργότερα πολλά ερωτηματικά. Πολλοί οπαδοί του Ζαχαριάδη και κυρίως πολιτικοί πρόσφυγες, δεν πίστεψαν την «καρδιακή προσβολή» ούτε και την «αυτοκτονία», αλλά υποστήριξαν ότι ο Ζαχαριάδης δολοφονήθηκε από τους Σοβιετικούς.

Η 1^η Αυγούστου 1973 ήταν η μέρα που έπεσε η αυλαία στην πολυτάραχη ζωή μιας σημαντικής ηγετικής φυσιογνωμίας του ΚΚΕ. Η αντίστροφη μέτρηση για το Ζαχαριάδη είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν. Το 1953, έτος θανάτου του Στάλιν, ήταν καθοριστικό για τις μετέπειτα εξελίξεις. Ακολούθησαν τα θλιβερά γεγονότα της Τασκένδης το 1955 (βίαιες συγκρούσεις μεταξύ ζαχαριαδικών και αντιζαχαριαδικών) και το 20^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ που έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο της αποσταλινοποίησης. 

Το 1973 ήταν η μοιραία χρονιά. Ο Ζαχαριάδης έδωσε στο γιο του Σήφη δύο γράμματα. Ένα για τη σύζυγό του Ρούλα Κουκούλου και ένα για την ηγεσία του ΚΚΕ. Ρητή εντολή ήταν το γράμμα προς τη Ρούλα Κουκούλου να παραδοθεί μετά την 1^η Αυγούστου 1973. Το περιεχόμενο των επιστολών αυτών δεν έχει γίνει γνωστό μέχρι σήμερα.

Τον Ιούλιο του 1973 το ΚΚΕ αποφάσισε να στείλει κάποιον να πάει να δει τον εξόριστο Ζαχαριάδη στο Σουργκούτ. Αποφασίστηκε να πάει ο Κώστας Λουλές, με εντολή να προτείνει στο Ζαχαριάδη να συνεργαστεί με τη νέα κομματική ηγεσία (Φλωράκης) και να μεταφερθεί στη Βουδαπέστη, όπου βρισκόταν η έδρα του ΚΚΕ. Ο Ζαχαριάδης διαφώνησε με τον Λουλέ σε πολλά ζητήματα. Δεν επήλθε συμφωνία μεταξύ των δύο ανδρών. Την 1^η Αυγούστου 1973, ο αστυφύλακας της βάρδιας – φρουράς Κορμίλτσεφ ειδοποίησε τον επικεφαλής του τοπικού κολαμκίου της Κα Γκε Μπε (KGB) Σόσενκο, ότι στο δωμάτιο του Ζαχαριάδη το φως είναι ακόμη αναμμένο και ότι «κάτι δεν πάει καλά». Όταν μπήκαν μέσα στο σπίτι, οι Σοβιετικοί τον βρήκαν με μια θηλιά σφιγμένη στο λαιμό. Πολύ αργότερα, ο τοπικός τύπος έκανε λόγο για αυτοκτονία.

Ο άκρως απόρρητος φάκελος Ζαχαριάδη

Η διευθύντρια των ρωσικών κρατικών αρχείων  Ν. Τομιλίνα, ανέφερε ότι ο φάκελος του θανάτου του εξόριστου Ζαχαριάδη παραμένει ακόμα και σήμερα στα κρατικά αρχεία ως «άκρως απόρρητος» και αποκάλυψε ότι «οι Ρώσοι δεν έχουν δημοσιοποιήσει όλα όσα αφορούν το Ζαχαριάδη και κυρίως τα ντοκουμέντα για τις συνθήκες του θανάτου του» .

Η μεταφορά της σορού στην Αθήνα (1991) και το τελευταίο αντίο

Το 1973 οι Σοβιετικοί τον έθαψαν με το όνομα «Νικολάι Νικολάγιεβιτς Νικολάγιεφ». Το Δεκέμβριο του 1991 η σορός του πρώην γενικού γραμματέα του ΚΚΕ μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Στις 29 Δεκεμβρίου 1991 έγινε η δεύτερη κηδεία του στο Α’ Νεκροταφείο. Η ταφή πραγματοποιήθηκε παρουσία της οικογένειάς του, της ηγεσίας του ΚΚΕ και χιλιάδων οπαδών του που θέλησαν να τον αποχαιρετίσουν για τελευταία φορά.

Παρόντες στην κηδεία ήταν διάφορα μέλη και οπαδοί του ΚΚΕ, η σταλινική – ζαχαριαδική οργάνωση ΣΑΚΕ, το ΕΚΚΕ, η ΟΑΚΚΕ, διάφορα μέλη της ΟΚΜΛΕ (όπως ο Γιάννης Καραστάθης κ.α.), το ΕΑΜ και άλλοι.. Ο Πέτρος Γιώτης (της ΣΑΚΕ) εκφώνησε επικήδειο λόγο.