Η αντιπολίτευση στον Καποδίστρια και η άνανδρη δολοφονία του

Ορόσημο στη διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια αποτελεί το έτος 1830, οπότε υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο της (Ελληνικής) Ανεξαρτησίας (3 Φεβρουαρίου) και ορίστηκε ότι η Ελλάδα επρόκειτο να μετασχηματιστεί σε βασίλειο υπό μονάρχη ο οποίος θα έφερνε τον τίτλο «Ηγεμών Κυριάρχης». Ταυτόχρονα, με ειδικό πρωτόκολλο τοποθετήθηκε Ηγεμών της Ελλάδος ο Λεοπόλδος, πρίγκιπας του Σαξ – Κόμπουργκ. Η διακυβέρνηση του Καποδίστρια (που ήταν πολύ ωφέλιμη για τη χώρα) επρόκειτο εντός μερικών μηνών να τερματιστεί, χωρίς να έχει λήξει η επταετής θητεία του . Όμως, ο (προερχόμενος από τη Γερμανία) Λεοπόλδος παραιτήθηκε. Η απρόσμενη παραίτηση του Λεοπόλδου από τον ελληνικό θρόνο (9 Μαΐου 1830) ανέβαλε, αλλά δεν ακύρωσε τη δρομολογημένη (από τις Προστάτιδες Δυνάμεις) πολιτειακή μεταβολή στην Ελλάδα.

Στη διάρκεια του 1830 το αντικαποδιστριακό ρεύμα διογκώθηκε ταχύτατα με κύρια στηρίγματα στην Ύδρα, στον Πόρο και στη Μάνη. Οι πλοιοκτήτες εκείνης της εποχής έτρεφαν μεγάλο μίσος για τον Καποδίστρια και δεν επιθυμούσαν να φορολογηθούν όπως οι υπόλοιποι πολίτες της χώρας. Οι ισχυρές οικογένειες της Ύδρας, του Πόρου και της Μάνης αισθάνθηκαν την εξουσία τους και τα οικονομικά τους (φορολογικά) προνόμια να κλονίζονται από την πολιτική που εφάρμοζε ο Κυβερνήτης. Παράλληλα, η αντικαποδιστριακή παράταξη προχώρησε σε έκτροπα και βιαιότητες και έφθασε στο σημείο να κάνει ακόμα και ανταρσία για να ανατρέψει με πραξικοπηματικό τρόπο τον νόμιμο (και εκλεγμένο από τη Γ’ Εθνοσυνέλευση) Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Οι ανταρσίες κατά του Κυβερνήτη Καποδίστρια

Από το Πάσχα του 1830 οι Μανιάτες βρέθηκαν σε ανταρσία διαρκείας και το Δεκέμβριο συγκρότησαν Προσωρινή (διοικητική) Επιτροπή. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανταρσία των Μανιατών έπαιξε ο Τζανής Μαυρομιχάλης. Ο Καποδίστριας αφού είδε ότι ξεπέρασαν κάθε όριο, αντέδρασε και συνέλαβε τον Ιωάννη Μαυρομιχάλη (που ήταν συγγενής του Πετρόμπεη) και του γιου του Ηλία Κατσάκου και τους περιόρισε στις Σπέτσες και στο Άργος αντίστοιχα, με την κατηγορία της πειρατείας και της απόπειρας δολοφονίας.

Λίγο αργότερα, οι αρχές συνέλαβαν τον (αντικαποδιστριακό) Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (στο Κατάκωλο στις 23 Ιανουαρίου 1831) και τον φυλάκισαν στο Ιτς Καλέ (Ακροναυπλία). [Το Μάρτιο του 1832 ο Πετρόμπεης αποφυλακίστηκε με διαταγή του Αυγουστίνου Καποδίστρια] .

Την 1^η Μαΐου 1831 ακολούθησε η ανταρσία του Μακεδόνα Τσάμη Καρατάσου και της Ύδρας με επικεφαλής τον αγγλόφιλο και δολοπλόκο πολιτικό Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τη συμμετοχή των ισχυρότερων προκρίτων του νησιού (Γεώργιος Κουντουριώτης, Λάζαρος Κουντουριώτης, Ανδρέας Μιαούλης, Αντώνιος Κριεζής, Δημήτριος Βούλγαρης, Μανώλης Τομπάζης κ.α.) . Ακολούθησε η Σύρα και άλλα νησιά του Αιγαίου, τα οποία αρνήθηκαν (με περίσσιο θράσος) να καταβάλουν τους τελωνειακούς δασμούς στο Εθνικό Ταμείο.

Στο σημείο αυτό, επειδή τα περισσότερα βιβλία μιλάνε γενικά και αόριστα για την αντικαποδιστριακή παράταξη, θα ήταν καλό να παραθέσουμε τα ονόματα μερικών από τα σημαντικότερα μέλη της αντικαποδιστριακής παράταξης :

1) Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (1765 - 1848) (ήταν ο τελευταίος Μπέης της Μάνης)

2) Τζανής Μαυρομιχάλης (αδελφός του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη)

3) Σπυρίδων Τρικούπης (στην αρχή συνεργάτης του Καποδίστρια και μετά αντίπαλός του και συνεργάτης του Μαυροκορδάτου)

4)Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης (ένας από τους δολοφόνους του Καποδίστρια)

5) Γεώργιος Μαυρομιχάλης (ένας από τους δολοφόνους του Καποδίστρια)

6) Ανδρέας Ζαΐμης (αρχικά συνεργάτης του Καποδίστρια και αργότερα αντίπαλός του)

7) Δημήτριος ή Τσάμης Καρατάσος (οπλαρχηγός που έγινε υπασπιστής του Όθωνα)

8) Γεώργιος Σαχτούρης (Υδραίος)

9) Δημήτριος Βούλγαρης (1802 - 1877) (Υδραίος, γιος του Μπέη της Ύδρας και 8 φορές Πρωθυπουργός)

10) Μανώλης Τομπάζης (Υδραίος)

11) Αντώνιος Κριεζής (προερχόταν από οικογένεια της Ύδρας και έγινε δύο φορές Πρωθυπουργός)

12) Αναστάσιος Πολυζωίδης (εξέδιδε την αντικαποδιστριακή εφημερίδα «Απόλλων»)

13) Ανδρέας Μιαούλης (1769 - 1835) (αρκετά γνωστός πλοιοκτήτης της Ύδρας)

14) Λάζαρος Κουντουριώτης (1769 - 1852) (Υδραίος γερουσιαστής και αγγλόφιλος)

15) Γεώργιος Κουντουριώτης (1782 - 1858) (Υδραίος πλοιοκτήτης, αγγλόφιλος και Πρωθυπουργός. Θυμίζουμε ότι στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης είχε συλλάβει και φυλακίσει το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.)

16) Ανδρέας Λόντος (1784 - 1845) (φανατικός αγγλόφιλος που γεννήθηκε στο Αίγιο.)

17) Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791 - 1865) (φανατικός αγγλόφιλος και δολοπλόκος πολιτικός που έγινε Πρωθυπουργός) .

Στην αντίπερα όχθη, οι υποστηρικτές του Ιωάννη Καποδίστρια ήταν πολυάριθμοι. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μερικά μόνο ονόματα της φιλοκαποδιστριακής παράταξης : Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Κίτσος Τζαβέλας, Νικόλαος Σπηλιάδης, Δημήτριος Τσώκρης, Ανδρέας Μεταξάς, Κωνσταντίνος Κανάρης, Κωνσταντίνος Οικονόμου, Γενναίος Κολοκοτρώνης κ.α.

Οι Υδραίοι πλοιοκτήτες και κοτζαμπάσηδες θεωρούσαν την πολιτική εξόντωση του Καποδίστρια ως επιτακτική ανάγκη, καθώς διακυβεύονταν τα συμφέροντά τους. Η Αγγλία κατά κύριο λόγο και η Γαλλία κατά δευτερεύοντα λόγο ήταν δύο χώρες που υποστήριξαν με προθυμία την αντικαποδιστριακή παράταξη και σε ορισμένες περιπτώσεις φρόντισαν να υποκινήσουν ανταρσίες κατά του Καποδίστρια, ο οποίος ήταν δημοφιλής στη μεγάλη πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας. Οι πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας συχνά συκοφαντούσαν τον Καποδίστρια ως «πράκτορα των Ρώσων», προκειμένου να αμαυρώσουν τη δημόσια εικόνα του. Όταν είδαν ότι δεν τα κατάφερναν, αποφάσισαν να υποστηρίξουν τη χρήση βίαιων μεθόδων. Η Αγγλία είχε αρνηθεί να εγκρίνει την εκλογή του Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδας από τη Γ’ Εθνοσυνέλευση του 1827.

Η αντικαποδιστριακή παράταξη τοποθέτησε το αρχηγείο της στην Ύδρα. Οι τοπικοί άρχοντες του νησιού και ιδιαίτερα οι Κουντουριώτες ενοχλήθηκαν ιδιαίτερα όταν ο Καποδίστριας θέλησε να εξισώσει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των πολιτών σε όλα τα διαμερίσματα του ελληνικού κράτους και να περιορίσει την άσκηση προνομιακών δικαιωμάτων. Ο αρχηγός του Αγγλικού κόμματος Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, εγκαταστάθηκε στην Ύδρα και κατέστρωνε σχέδια για το πώς θα κατάφερναν να εκδιώξουν από την εξουσία τον Καποδίστρια.  

Παράλληλα, οι Μανιάτες φρόντιζαν με διάφορες παράνομες ενέργειές τους να δυναμιτίσουν το κλίμα και να οδηγήσουν την αντιπαράθεση με τον Κυβερνήτη στα άκρα. Το Δεκέμβριο του 1830 προκλήθηκαν σοβαρές ταραχές στο Λιμένι της Μάνης, έδρα των Μαυρομιχαλαίων. Κυριότερος σκοπός των στασιαστών ήταν η κάλυψη της διαρπαγής των δημοσίων χρημάτων, που είχαν εκείνες τις ημέρες εισπραχθεί από τις προσόδους της επαρχίας.

Ο Καποδίστριας ήταν αδύνατο να καταστείλει την ανταρσία της Ύδρας, γιατί διέθετε ελάχιστα πλοία και η πλειονότητα των πληρωμάτων τους ήταν νησιώτες. Κατά συνέπεια, αναγκάστηκε να ζητήσει τη μεσολάβηση των τριών μεγάλων δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) στις 17 Ιουνίου 1831, ώστε με την παρέμβασή τους να τελειώσει η ανταρσία. Ενώ όμως οι αντιπρόσωποι των τριών χωρών διαβεβαίωσαν γραπτώς τη συμπαράστασή τους προς τον Καποδίστρια, παρασκηνιακά ο Άγγλος και ο Γάλλος αντιπρόσωπος, ενθάρρυναν τους στασιαστές στην Ύδρα να συνεχίσουν την ανταρσία τους.  Μετά από αυτό, στον Καποδίστρια δεν απέμενε άλλη λύση παρά να εξοπλίσει και να επανδρώσει όσα πολεμικά πλοία ήταν αγκυροβολημένα στον Πόρο. Παράλληλα, ήλπιζε και στη βοήθεια του ρωσικού στόλου.

Μια απαράδεκτη ενέργεια του αντικαποδιστριακού Ανδρέα Μιαούλη ήταν η ανατίναξη δύο ελληνικών πλοίων στις 1 Αυγούστου 1831 στο ναύσταθμο του Πόρου. Συγκεκριμένα, ανατίναξε την φρεγάτα «Ελλάς» και την κορβέτα «Ύδρα». Το συνταρακτικό νέο της ανατίναξης, ο Καποδίστριας το πληροφορήθηκε από τον Κανάρη, ο οποίος έγραψε : «Ο Μιαούλης παρέδωκεν εις τα φλόγας την «Ελλάδα» και την κορβέτα «Ύδρα». Είθε παραδοθή το όνομα του αυτουργού τοιαύτης πράξεως βαρβαρωτάτης εις αιώνιον ανάθεμα…       Εν Πόρω, 1 Αυγούστου, 10.30’ ώρας προ μεσημβρίας» .

Μετά το δραματικό επίλογο των γεγονότων του Πόρου και την αντεθνική ενέργεια των στασιαστών, ο Καποδίστριας, σε ένδειξη καλής θέλησης, επιτάχυνε την ημερομηνία σύγκλησης της  Εθνικής Συνέλευσης. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1831, ένοπλοι Μανιάτες κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Καλαμάτα.

Η άνανδρη δολοφονία του Καποδίστρια

Ο επίλογος της ανταρσίας κατά του Καποδίστρια ήταν η άνανδρη δολοφονία του ίδιου του Καποδίστρια στο Ναύπλιο, στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, από το Γεώργιο και τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη. Το στυγερό αυτό έγκλημα, στέρησε από την Ελλάδα έναν ικανότατο Κυβερνήτη που είχε προσφέρει πολλά στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο πατρίδα του και που ήθελε να προσφέρει ακόμα περισσότερα. Η δολοφονία του Καποδίστρια δείχνει τον τυφλό πρωτογονισμό  ορισμένων Ελλήνων προκρίτων και την απροθυμία τους να δεχθούν τις ιεραρχίες ενός μοντέρνου αστικού κράτους.

Η φημολογία για τη δολοφονία του Καποδίστρια είχε εξαπλωθεί ευρύτατα. Οι φήμες είχαν φτάσει και στα αυτιά του Καποδίστρια, αλλά ο ίδιος δεν πτοήθηκε. Μάλιστα είπε «Εάν οι Μαυρομιχαλαίοι θέλουν να με δολοφονήσουν, ας με δολοφονήσουν. Τόσο το χειρότερον δι’ αυτούς. Θα έλθει κάποτε η ημέρα κατά την οποίαν οι Έλληνες θα εννοήσουν την σημασίαν της θυσίας μου».

Όμως, οι Μαυρομιχαλαίοι είχαν ήδη πάρει την απόφαση να εξοντώσουν τον Καποδίστρια. Στο Ναύπλιο κυκλοφορούσαν υπό επιτήρηση, αλλά είχαν κατορθώσει να εξαγοράσουν τους δύο φρουρούς τους καθώς και τον Αρχηγό της Αστυνομίας του Ναυπλίου, Π. Χρυσανθακόπουλο. Η δολοφονία είχε οριστεί αρχικά για την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1831. Όμως, ο αδελφός του Καποδίστρια, Αυγουστίνος, φοβούμενος τις φήμες που είχαν διαδοθεί για ενδεχόμενη ενέδρα στον Κυβερνήτη, εμπόδισε τον Ιωάννη να πάει στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα.

Μια εβδομάδα αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο (δηλαδή στις 9 Οκτωβρίου), ο Ιωάννης Καποδίστριας, σύμφωνα με τον Σπηλιάδη, «για να μην εμποδισθεί (από τον Αυγουστίνο) να υπάγει πάλι εις την εκκλησίαν, εγείρεται πολύ πρωί» . Λίγο αργότερα, ο Κυβερνήτης της Ελλάδας έφθασε στην εκκλησία συνοδευόμενος μονάχα από έναν μονόχειρα σωματοφύλακα : Γεώργιο Κοζώνη (που καταγόταν από την Κρήτη). Ο δεύτερος φρουρός του Καποδίστρια, Δημήτριος Λεωνίδας, ήταν άρρωστος εκείνη τη μέρα και δεν συνόδευσε τν Κυβερνήτη.  

Οι Μαυρομιχαλαίοι ήταν ήδη στην εκκλησία, όταν σήμανε ο όρθρος. Την προηγούμενη νύχτα οργάνωναν το δολοφονικό σχέδιό τους με συνεργούς τον Αναστάσιο Λόντο και τον Ανδρέα Καλαμογδάρτη.

Όταν ο Καποδίστριας έφθασε στο Ναό, οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης στέκονταν κοντά στις δύο άκρες της εισόδου. Του επιτέθηκαν, ο πρώτος με ένα πιστόλι και ο δεύτερος με ένα μαχαίρι, με αποτέλεσμα ο θάνατος να είναι ακαριαίος. Η λαμπρή πορεία ενός μεγάλου ηγέτη είχε λήξει με τον πλέον τραγικό τρόπο. Ο σωματοφύλακας του Καποδίστρια πυροβόλησε και τραυμάτισε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη. Οι πολίτες που εξαγριώθηκαν από την άνανδρη δολοφονία του Κυβερνήτη, του επιτέθηκαν και τον έσυραν στους δρόμους του Ναυπλίου, ώσπου ο στρατηγός Χρήστος Φωτομαράς τού έδωσε τη χαριστική βολή, πυροβολώντας τον από παρακείμενη οικία. Οι οργισμένοι πολίτες πήραν το πτώμα και το πέταξαν στη θάλασσα.

Ο άλλος δολοφόνος, ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης πρόλαβε και τράπηκε σε φυγή. Βρήκε για λίγο καταφύγιο στο σπίτι του πρέσβη της Γαλλίας Ρουάν. Όμως, υπό την πίεση του λαού που κραύγαζε εναντίον του, η γαλλική πρεσβεία αναγκάστηκε τελικά να τον παραδώσει στις αρχές για να δικαστεί. Καταδικάστηκε για τη δολοφονία του Κυβερνήτη και εκτελέστηκε στις 9 Οκτωβρίου 1831 στο Ιτς Καλέ.

Η δολοφονία του Κυβερνήτη βύθισε σε πένθος και απογοήτευση το πα­νελλήνιο. Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας αφοσιώθηκε ολόψυχα στην προσπάθεια συγκρότησης ελληνικού κράτους από το μηδέν και στο τέλος προσέφερε και τον ίδιο τον εαυτό του θυσία. Με την δολοφονία του κόπηκε βίαια η προσπάθεια ανάκαμψης και εκσυγχρονισμού του μόλις ελεύθερου νέου Ελληνικού κράτους. Ο θάνατος του Κυβερνήτη έγινε λαϊκός θρήνος, μέσα από τα δημοτικά τραγούδια. Ο χώρος της δολοφονίας του Καποδίστρια στο Ναύπλιο είναι ένας από τους τραγικότερους χώρους της πατρίδας μας.

Μπροστά από την εκκλησία, λίγο πριν την είσοδο, υπάρχει ακόμα το καντήλι, στον τόπο μαρτυρίου του Κυβερνήτη. Ο Καποδίστριας με τη ζωή και το έργο του θα αποτελεί παντοτινό φωτεινό παράδειγμα για όλους τους πολιτικούς ηγέτες.