Οι αντιβασιλικοί στην Εθνική Αντίσταση (1941-44)

Στο κείμενο που ακολουθεί, θα αναφερθούμε με όσο πιο σύντομο τρόπο μπορούμε στις αντιβασιλικές (δημοκρατικές) προσωπικότητες και οργανώσεις που πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση την περίοδο 1941 – 1944. Θα επικεντρωθούμε στον κεντρώο βενιζελικό – αντιβασιλικό χώρο και δεν θα ασχοληθούμε με το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ που ήταν η μεγαλύτερη και σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση και ιδρύθηκε το 1941 με απόφαση τεσσάρων κομμάτων της αριστεράς (ΚΚΕ, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας).

Επειδή τα τελευταία χρόνια ορισμένοι ακροδεξιοί – φασιστικοί κύκλοι πλαστογραφούν την ιστορία και διαστρεβλώνουν την αλήθεια, καλό θα ήταν να μελετήσουμε τη νεότερη ελληνική ιστορία για να μην πέσουμε θύματα της προπαγάνδας τους και για να κατανοήσουμε καλύτερα τις ακριβείς συνθήκες κάτω από τις οποίες συνέβησαν διάφορα γεγονότα καθοριστικής σημασίας για την μετέπειτα πορεία της Ελλάδας.

Ο ιδρυτής της ΕΚΚΑ Δημήτριος Ψαρρός (1893 – 1944)

Ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός υπήρξε μια από τις πιο ηγετικές και πιο τραγικές μορφές του αγώνα της εθνικής αντίστασης. Ήταν βενιζελικός κεντροαριστερός, με απόψεις που προσέγγιζαν αρκετά την σοσιαλδημοκρατία και διακρίθηκε για τον πατριωτισμό του και την εντιμότητά του. Πολέμησε για την Ελλάδα σε πολλές κρίσιμες περιόδους και διακρίθηκε στα πεδία των μαχών.

Γεννήθηκε στο Χρισό Παρνασσίδος το 1893. Φοίτησε στην στρατιωτική σχολή Ευελπίδων από την οποία εξήλθε ως Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού, το 1916. Προήχθη σε Υπολοχαγό το 1917, σε Λοχαγό το 1919, σε Ταγματάρχη το 1924 και σε Αντισυνταγματάρχη το 1931.

Έλαβε μέρος στους πολέμους του 1912-1913 ως εθελοντής και στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Διακριθείς στα πεδία των μαχών. Στη συνέχεια , ως Λοχαγός πήρε μέρος στην Εκστρατεία στην Ουκρανία, όπου τραυματίστηκε. Μετά την επιστροφή, εστάλη στην Γαλλία για ανώτερες σπουδές. Πολέμησε στην Μικρασιατική Εκστρατεία και υπηρέτησε μετά την καταστροφή ως Επιτελής στην Στρατιά Έβρου. Διετέλεσε καθηγητής στην Σχολή Πολέμου, σαν οργανωτής του νεοσύστατου τότε , Υπουργείου Αεροπορίας και τέλος, ως Επιτελάρχης Μεραρχίας.

Το 1916 προσχώρησε στο βενιζελικό κίνημα Εθνικής Αμύνης. Έλαβε μέρος στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα του 1935, με αποτέλεσμα να αποταχθεί από το στράτευμα.

Διακρίθηκε καθ' όλη την στρατιωτική του σταδιοδρομία, ως ένας εκ των αρίστων Αξιωματικών, σε μόρφωση και ήθος. Επίσης είχε σημαντική συμβολή στον Αγώνα της Εθνικής Αντιστάσεως για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους κατακτητές της.

Πολλοί αγνοούν ότι ο Ψαρρός διατηρούσε φιλική σχέση με άτομα της αριστεράς και σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάστηκε μαζί τους. Το 1941 συνεργάστηκε με διάφορους αριστερούς στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ των οποίων και μέλη του ΚΚΕ, για να φτιάξουν έναν από τους πρώτους πυρήνες αντίστασης. Στις 15 Μαΐου του 1941 ίδρυσαν στη Θεσσαλονίκη την αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία». Το ιδρυτικό της πρωτόκολλο (στις 15 Μαϊου 1941), έχει γραμματέα τον Π. Μπάρμπα και το υπογράφουν οι Απόστολος Τζανής (μέλος του ΓΠ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Γιάννης Πασαλίδης (μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και αργότερα πρόεδρος του αριστερού κόμματος της ΕΔΑ), Σίμος Κερασίδης (μέλος του ΓΠ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Θανάσης Φείδας (μέλος του Αγροτικού Κόμματος), Γιάννης Ευθυμιάδης (μέλος της Δημοκρατικής Ένωσης) και Δημήτρης Ψαρρός. Η οργάνωση «Ελευθερία» ανέπτυξε σοβαρή οργανωτική δράση και ίδρυσε «δεκαρχίες» στην ύπαιθρο. Ορισμένες ομάδες της οργάνωσης εμφανίστηκαν σε διάφορα κέντρα και χωριά της Μακεδονίας.

Ο Ψαρρός καταδιώχθηκε από τα κατοχικά στρατεύματα και αναγκάστηκε να καταφύγει μεταμφιεσμένος στην Αθήνα, όπου μαζί με άλλες προσωπικότητες (όπως π.χ. ο κεντροαριστερός Γεώργιος Καρτάλης) ίδρυσε την μυστική αντιστασιακή οργάνωση Ε.Κ.Κ.Α.

Η ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση) ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941, με αρχηγό τον Ψαρρό, ο οποίος επέλεξε να έχει το ψευδώνυμο "Άρχος". Ο στρατιωτικός βραχίονας της ΕΚΚΑ ονομάστηκε 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων (5/42 Σ.Ε.) και ανέπτυξε αξιόλογη αντιστασιακή δράση. Δηλαδή, η ΕΚΚΑ ήταν το πολιτικό κομμάτι και το 5/42 Σ.Ε. ήταν το στρατιωτικό κομμάτι. Σημειώνουμε ότι η ΕΚΚΑ είχε αρκετά προοδευτικές και ριζοσπαστικές απόψεις σε θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και άλλα, οι οποίες προσέγγιζαν τις θέσεις της κεντροαριστεράς.

Το 1942 συγκροτήθηκε το πρώτο ένοπλο τμήμα της ΕΚΚΑ που ορισμένοι το αποκαλούν και «ένοπλη ομάδα της Γκιώνας».

Σχετικά με την ίδρυση της ΕΚΚΑ, ο Γ. Καρτάλης στα «Πεπραγμένα» του γράφει : «Κατόπιν πολλών αναζητήσεων και προσπαθειών, εν τέλει, το Φθινόπωρον του 1942, μετ' άλλων φίλων και εν συνεργασία με τον αείμνηστον Συνταγματάρχην Ψαρρόν, συνεπήξαμεν την ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσις), οργάνωσιν η οποία είχε διπλήν αποστολήν, ήτοι εθνικοαπελευθερωτικήν κατά πρώτον και έπειτα κοινωνικοαπελευθερωτικήν. Η οργάνωσις υπήρξε σαφής και ειλικρινής, εις τον σκοπόν της, όπως και ειλικρινής και δημοκρατική εις την τακτικήν της, απέναντι και των οπαδών της και των άλλων Ελλήνων και των άλλων οργανώσεων...».

Στις 20 Απριλίου 1943 στην τοποθεσία Λυκοχορός της Βουνιχώρας έγινε η τελετή της ορκωμοσίας της πρώτης Αντάρτικης Ομάδας. Στην αποστολή στο Κάιρο, 9 Αυγούστου - 14 Σεπτεμβρίου 1943 για συνάντηση με Βρετανούς και ελληνική κυβέρνηση, την ΕΚΚΑ εκπροσώπησε ο Γ. Καρτάλης. Στη διάσκεψη επίσης του Λιβάνου, το Μάιο του 1944, εκπροσώπησε την ΕΚΚΑ ο Γ. Καρτάλης και υπέγραψε τη «Συμφωνία του Λιβάνου».

Η μεγάλη πλειοψηφία των μελών της ΕΚΚΑ και του 5/42 Σ.Ε. ήταν αντιβασιλικοί που θέλησαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον αγώνας της αντίστασης, αφήνοντας στην άκρη τις μικροκομματικές σκοπιμότητες. Υπήρχε όμως και μια μικρή μειοψηφία μελών που ήταν φανατικοί βασιλόφρονες και ακροδεξιοί με επικεφαλής τον λοχαγό Ευθύμιο Δεδούση και προέβησαν σε διάφορες προκλητικές επιθετικές ενέργειες κατά του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Αυτοί οι ολιγάριθμοι βασιλόφρονες, που αργότερα έφθασαν στο σημείο να καταταχθούν στα προδοτικά – δοσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας και να υπηρετήσουν τους κατακτητές, σε συνδυασμό με διάφορους θερμόαιμους και εριστικούς αντάρτες του ΕΛΑΣ δημιούργησαν μεγάλη ένταση στη σχέση του 5/42 Σ.Ε. με τον ΕΛΑΣ, η οποία τελικά οδήγησε στη ρήξη. Ο Ψαρρός έδειξε διαλλακτικότητα και προσπάθησε να μην επιτρέψει την όξυνση των σχέσεων του 5/42 Σ.Ε. με τον ΕΛΑΣ, για να αποφευχθεί η αλληλοσφαγή και ο εμφύλιος σπαραγμός. Όμως η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχό του και η σύγκρουση δεν αποφεύχθηκε. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στο 5/42 Σ.Ε., το διέλυσαν οριστικά (Απρίλιος 1944), αιχμαλώτισαν τον Ψαρρό και έπειτα τον δολοφόνησαν, γράφοντας τον τραγικό επίλογο.

Το 1945 ο Ψαρρός προήχθη σε Συνταγματάρχη τιμητικώς και σε Υποστράτηγο από της χρονολογίας του θανάτου του (17-4-1944).

Στη διαμάχη ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ, η ΕΚΚΑ παίρνει θέση υπέρ του ΕΛΑΣ

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, θα πρέπει να πούμε ότι η ΕΚΚΑ και το 5/42 Σ.Ε. κράτησαν σε πολλές περιπτώσεις στάση αλληλέγγυα προς το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Μάλιστα, η μικρή μειοψηφία βασιλοφρόνων υπό τον Δεδούση στο εσωτερικό του 5/42 Σ.Ε. έφθασε στο σημείο να κατηγορήσει τον Υποδιοικητή του 5/42 Σ.Ε. αντισυνταγματάρχη Κ. Λαγουράνη για υπερβολικά φιλοεαμική στάση. Στην πορεία, ο Κ. Λαγγουράνης προσχώρησε τελικά στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Επίσης, αξιοσημείωτη είναι και η ανακοίνωση του αντισυνταγματάρχη Μηχανικού Βλάχου Σπ., αντιπροσώπου της ΕΚΚΑ στο κοινό στρατηγείο (Καρπενήσι), δια της οποίας καταδίκασε την στάση του ΕΔΕΣ κατά την έναρξη του μεταξύ ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ εμφυλίου πολέμου (10/10/1943).

Μια μειοψηφία βασιλοφρόνων υπό τον Δεδούση υπονομεύει τον αρχηγό Ψαρρό και ετοιμάζει ανταρσία

Στις 20 Φεβρουαρίου 1944 κι ενώ συνεχιζόταν η Διάσκεψη Μυροφύλλου – Πλάκας, ο συνταγματάρχης Ψαρρός εγκατέλειψε τις εργασίες της και αναχώρησε για την περιοχή της ΕΚΚΑ. Στις ημέρες που έλειπε, συνέβη ένα περιστατικό εξαιρετικής σημασίας. Ο φιλοβασιλικός λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης αρχίζει να υπονομεύει ανοικτά τον Ψαρρό και αποκηρύσσει την ΕΚΚΑ. Ζήτησε επιτακτικά από τα μέλη του 5/42 Σ.Ε. να υπογράψουν ένα πρωτόκολλο με το οποίο θα αποκήρυσσαν την ΕΚΚΑ και θα δήλωναν ότι είναι αφοσιωμένοι «μόνον εις το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής, τον Βασιλέα και την κυβέρνησίν του».

Λίγοι ήταν αυτοί που ακολούθησαν τελικά το δρόμο του στασιαστή Δεδούση, καθώς η πλειοψηφία των ανταρτών του 5/42 Σ.Ε. αρνήθηκε να υπογράψει το συγκεκριμένο πρωτόκολλο.

Διάφορες προκλητικές ενέργειες των Δεδούση – Καπετζώνη εις βάρος του ΕΛΑΣ έχουν καταγραφεί και από τον υπαρχηγό του ΕΔΕΣ Κ. Πυρομάγλου. Ο Κ. Πυρομάγλου στο βιβλίο του «Ο Γ.Καρτάλης και η εποχή 1933-44» γράφει: «Ο λοχαγός του 5/42 Ε. Δεδούσης: α) Κηρύσσει την περιοχή Β. Δωρίδας εις κατάστασιν πολιορκίας, β) συλλαμβάνει μέλη της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ Φωκίδος εις Πενταγιούς την 6η Μαρτίου. γ) Αφοπλίζει το Αρχηγείον του εφεδρικού ΕΛΑΣ Δωρίδος και τας μαχητικάς ομάδας Πενταγιών, Κροκυλίου και άλλων γειτονικών χωριών. δ) Αποκόπτει τηλεφωνικάς γραμμάς και παραλαβών τους συλληφθέντας ομήρους, τον οπλισμόν και τους εφοδιασμούς ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, κινείται διά νυχτός προς την περιοχήν Νοτίου Μάρκου, όπου ευρίσκετο το Τάγμα Καπετζώνη. Διά τον ταγματάρχην Καπετζώνη, μεταξύ ΕΛΑΣ και 5/42 είχαν δημιουργηθεί προηγουμένως οξύταται προστριβαί, εξ’ αφορμής διαφόρων ενεργειών του και αλεπάλληλων καταγγελιών εκ μέρους του ΕΛΑΣ ότι εισήρχετο εις την Ναύπακτον και προέβαινεν εις συνεννοήσεις με τους Γερμανούς».

Οι υποστηρικτές του Δεδούση ήταν αδιάλλακτοι αντιεαμικοί και δεν επιθυμούσαν καμία προσέγγιση του 5/42 Σ.Ε. με το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Παράλληλα, προχώρησαν σε διάφορες επιθετικές ενέργειες εναντίον του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, οδηγώντας τα πράγματα στα άκρα. Με αυτό τον τρόπο κατάφεραν να δυναμιτίσουν τη σχέση της ΕΚΚΑ με το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Ένα από τα περιστατικά που επιδείνωσαν τη σχέση μεταξύ των δύο οργανώσεων ήταν η δολοφονία του Βάρσου. Μερικοί αντάρτες του βασιλόφρονα Δεδούση επιχείρησαν να αφοπλίσουν την αντάρτικη ομάδα Κροκυλείου του ΕΛΑΣ και δολοφόνησαν τον υπεύθυνο του ΕΛΑΣ του συγκεκριμένου χωριού, ονόματι Βάρσο. Επίσης, ο Δεδούσης διέλυσε στο χωριό Ευπάλιο μια ομάδα του ΕΛΑΣ, πιάνοντας και 26 αιχμαλώτους.

[ Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο Ευθύμιος Δεδούσης (1911 – 1947) Λοχαγός, βουλευτής Φθιωτιδοφωκίδος (1946). Γεννήθηκε στην Τριταία. Το Μάιο του 1943 προσχώρησε στο 5/42 Σ.Ε. και αργότερα εντάχθηκε στα προδοτικά – δοσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας. Το 1944 πολέμησε στα Δεκεμβριανά εναντίον του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και το 1946 έγινε βουλευτής Φθιωτιδοφωκίδος. Λίγους μήνες μετά από την εκλογή του ως βουλευτής, με την έναρξη του εμφυλίου πουλέμου παραιτήθηκε από βουλευτής και επέστρεψε στις τάξεις του στρατού. Σκοτώθηκε τον Απρίλιο του 1947. ]

Οι Μπακιρτζής – Λαγγουράνης ζητάνε από τον Ψαρρό την προσχώρηση του 5/42 Σ.Ε. στην ΠΕΕΑ

Στο μεταξύ είχε ιδρυθεί η ΠΕΕΑ με Πρόεδρο τον Μπακιρτζή. Ο Μπακιρτζής, αναλαμβάνοντας το αξίωμα αυτό, είχε διαχωρίσει τη θέση του από την ΕΚΚΑ. Στις 4 Απριλίου 1944, τον ακολούθησε και ο Υποδιοικητής του 5/42 Σ.Ε. Κ. Λαγγουράνης. Και οι δύο άνδρες (Μπακιρτζής, Λαγγουράνης) παρότρυναν τον Ψαρρό να εντάξει όλο το 5/42 Σ.Ε. στην ΠΕΕΑ. Ο Ψαρρός δέχθηκε να υπαχθεί το 5/42 Σ.Ε. στην ΠΕΕΑ. Με το υπ’ αριθμό 631 έγγραφο που έστειλε στις 15 Απριλίου 1944, ανέφερε ότι : «Το Σύνταγμα θα είναι ανεξάρτητος σχηματισμός υπαγόμενος εις την ΠΕΕΑ. Χώρος εις τον οποίον θα δρα θα είναι η επαρχία Παρνασίδος – Λοκρίδος. [….] ».

Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι στις 4 Απριλίου 1944, ο Υποδιοικητής του 5/42 Σ.Ε. Κ. Λαγγουράνης, συνοδευόμενος από τον αδελφό του Υπολοχαγό Ιωάννη Λαγγουράνη και τον ομοιόβαθμό του Ιωάννη Σορόκο, που ήλθαν από τη Μέση Ανατολή σαν αντιπρόσωποι του ΣΜΑ, πήγε στο Παλαιοξάρι για να επικοινωνήσει με αντιπρόσωπο της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ και να επιτύχει συνάντηση των δύο οργανώσεων (ΕΛΑΣ και ΕΚΚΑ) για την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών τους και την αποφυγή εμφυλίου σπαραγμού. Στο Παλαιοξάρι υπήρχε η ομάδα καταστροφών του 5/42 Σ.Ε. υπό τον Ξενιτίδη. Στο αεροδρόμιο, που ήταν νοτίως του χωριού, βρισκόταν τμήμα του 2ου λόχου υπό τον Ανθυπολοχαγό Γεώργιο Στάμου καθώς και ο Ταγματάρχης Μηχανικού Γεώργιος Γιακουμάκης, περιμένοντας ρίψεις υλικών από τα συμμαχικά αεροπλάνα.

Κατά τα ξημερώματα της 5ης Απριλίου 1944, το Παλαιοξάρι ευρέθη κυκλωμένο από το V/36, και το 11/34 Τάγματα του ΕΛΑΣ μ' επικεφαλής τους Νικηφόρο και Κρόνο αντιστοίχως. Τα τμήματα αυτά του ΕΛΑΣ πήγαν στο Τρίκορφο με σκοπό να αρπάξουν τα υλικά που ερρίφθησαν κατά την προηγηθείσα νύκτα και να αιχμαλωτίσουν τη φρουρά. Σ' ενίσχυση του Στάμου έσπευσε και το υπόλοιπο τμήμα του 2ου Λόχου, και κατώρθωσαν να διασώσουν, τελικά, όλο το φορτίο, αφού απέκρουσαν ηρωϊκά την επίθεση των δύο Ταγμάτων του ΕΛΑΣ κατά της οπισθοφυλακής της φάλαγγας που διοικούσε ο Ανθυπολοχαγός Ευθ. Καραγιάννης (μετέπειτα αρχηγός ΓΕΣ).
Εκεί, στο Παλαιοξάρι, ο Λαγγουράνης, προσχώρησε οικειοθελώς στον ΕΛΑΣ.

Ανοικτή επιστολή του Υποδικοικητή του 5/42 Σ.Ε. προς όλα τα μέλη του 5/42 Σ.Ε. και της ΕΚΚΑ

Αδέλφια
Όπως όλοι ξέρετε η οργάνωσή μας ΕΚΚΑ έγινε για να πολεμήσει τον καταχτητή και για να κατοχυρώσει τις λαϊκές ελευθερίες. Μ`αυτό το σκοπό βγήκαμε στο βουνό και συγκροτήσαμε το Σύνταγμά μας, το 5/42. Είδαμε ότι υπάρχουν και άλλες οργανώσεις πιο πολύ δε γύρω μας η οργάνωση του ΕΑΜ και το εθνικό συμφέρον επέβαλε επιτακτικά την ενοποιήση του ανταρτικού στρατού υπό μια ενιαία διοίκηση. Αλλοιώς δεν θα κάναμε τίποτε άλλο παρά το όλο μας ξεκίνημα θα έβγαινε σ' ένα πολύ μεγάλο κακό. Αλλά όλοι μας οι αγώνες για την ενοποίηση του ανταρτικού στρατού και σχηματισμού Κυβερνήσεως όπως το είδαμε τορπιλλίστηκε καταλλήλως από την αντιπροσωπεία μας που έστειλε επανω η Κεντρική μας Επιτροπή τον περασμένο Φεβρουάριο. Άν και όλοι μας είχαμε συμφωνήσει να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια για την ενοποίηση με τηλεγραφήματα δε και με ψηφίσματα δικά σας, όλων των οργανώσεων της ΕΚΚΑ στα χωριά, το αξιώσαμε και το απαιτήσαμε επιτακτικά να γίνουν οι αντιπρόσωποί μας πρωτοπόροι αυτής της ενότητας, που μόνη οδηγεί στην επιτυχία του επαναστατικού μας αγώνα.

Οι αντιπρόσωποι της ΕΚΚΑ καταπατήσανε την εντολή που είχαν και κάνανε δική τους πολιτική, χωριστήκανε από το λαικό αίσθημα και το συμφέρον της Πατρίδας. Αλλά και μέσα στο Σύνταγμα μερικοί αξιωματικοί θυμηθήκανε την ταχτική των κινημάτων και νόμισαν πως ήταν καιρός να κάνουν ξεχωριστό σύνταγμα με δική τους πολιτική. Αυτοί παρέσυραν και μερικούς άλλους και υπέγραψαν πρωτόκολλο με το οποίο καταργούσαν τη Διοίκηση του Συντάγματος 5/42 (Διοικητή και υποδιοικητή) απεκήρυσαν την πολιτική οργάνωση ΕΚΚΑ, η οποία τους έφτιαξε και τους ανέθρεψε, παρέβλεψαν τα Λαϊκά συμφέροντα και ζήτησαν αμφίβολη ανεξαρτησία και αυτοτέλεια για ύποπτους απελευθερωτικούς αγωνες. Με ηπείλησαν μάλιστα φανερά χωρίς να φαντασθούν ότι η άτιμη αυτή του πρωτοκόλλου πράξις θα γίνει γνωστή, απείλησαν να πιάσουν και να δέσουν τον Ψαρρό και μένα για να μην είμαι πρόσκομμα στο κίνημά των. Θα καταλάβετε τώρα τη στάση του Καπετζώνη απέναντι στην Διοίκηση του Συντάγματος, την ανταρσία του Δεδούση στην Πενταγιού και τον πόλεμο που άρχισε κατά του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, την ανταρσία αμφοτέρων στο να μη συμμορφώνονται με τις διαταγές του Συντάγματος και να υποκύψουν στις κυρώσεις που επέβαλε η Διάσκεψη του Λιδωρικίου μεταξύ αντιπροσώπων ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και Διοικητού του 5/42 μπρός στον αντιπρόσωπο της Συμμαχικής στρατιωτικής αποστολής Άγγλο ταγματάρχη Τζέφ.

Αδέλφια. Η νεοσύστατη Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης πήρε την αμετάκλητη απόφαση να ξεκαθαρίσει αυτή την κατάσταση που μας οδηγεί όλους χειροπόδαρα δεμένους στη διάθεση του εχθρού και γερμανοράλληδων. Να την ξακαθαρίσει με κάθε τρόπο και με τα όπλα ακόμα γιατί είναι πολύ δυνατή και στηρίζεται στα όπλα του Εθνικού Λαϊκού Στρατού. Πήρα την αμετάκλητη απόφαση να προσχωρήσω στην Εθνική αυτή Κυβέρνηση και να ενταχθώ στον Εθνικό Λαικό στρατό. Και καλώ όλους σας τους πραγματικούς οπαδούς της ΕΚΚΑ και τους τίμιους αξιωματικούς και αντάρτες του Συντάγματός μας του 5/42 από του πρώτου μέχρι του τελευταίου όσοι πιστέψατε. Στις αρχές με τις οποίες ξεκινήσαμε να πολεμήσουμε τον καταχτητή και να προστατεύσουμε τον Λαό από τα κινήματα του παρελθόντος και τις δικτατορίες, καλώ όλους ν`αποκηρύξουνε την τελευταία προκήρυξη του 5/42 που κηρύσσει το Στρατιωτικό νόμο και απαγορεύει την είσοδο τμημάτων του ΕΛΑΣ στη Δωρίδα, διαλύει τις οργανώσεις του ΕΑΜ στην ίδια επαρχία, να την αποκηρύξετε σαν πράξη αντεθνική και να με ακολουθήσετε εις τον δρόμο του αγώνος που υπαγορεύει η τιμή και το καθήκον προς τη σκλαβωμένη Ελλάδα μας και προς τα Λαϊκά συμφέροντα. Να είσθε βέβαιοι ότι ο εθνικός Λαϊκός στρατός θα δεχθεί με μεγάλη χαρά κάθε τίμιο αγωνιστή του 5/42 και της ΕΚΚΑ στις αγκάλες του.
" Αδέλφια. Όποιος από σας σκεφθεί διαφορετικά επηρεαζόμενος ίσως από άλλους, είναι μικρότερος του Γενικού συμφέροντος, ότι οι μέχρι τώρα αγώνες, αίμα και κόποι μας όχι μόνο πάνε χαμένοι, αλλά θα οδηγήσουν σε αποτέλεσμα καταστρεπτικό.

Κάπου 10 του Απρίλη 1944
Κώστας Λαγγουράνης Αντισ/χης
Υποδιοικητής του 5/42 Συντάγματος - Μέλος της
Κεντρικής Επιτροπής της ΕΚΚΑ.

Έκθεση του ΕΛΑΣ σχετικά με την οργάνωση ΕΚΚΑ και το 5/42 Σ.Ε.

(Παραθέτουμε μερικά αποσπάσματα από την έκθεση αυτή.)

ΕΛΑΣ
ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ
ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ - ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙ ΚΑΙ ΙΙΙ

ΕΚΘΕΣΗ
Συμπληρωματική του υπ`αριθμ. 40/2-5-44 ανακοινωθέντος του Γενικού Στρατηγείου σχετικά με την ΕΚΚΑ
--------------
Από διμήνου και πλέον το 5/42 Σύνταγμα της ΕΚΚΑ, η μόνη αντάρτικη δύναμη της οργάνωσης αυτής, άρχισε να εκδηλώνει ξεκάθαρα εχθρική στάση απέναντι του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και παρασυρμένο από μια κλίκα αντιδραστικών και τυχοδιωκτικών στοιχείων όπως καταγγέλουν τα ίδια τα στελέχη της ΕΚΚΑ να φανερώνει διαθέσεις επιθετικές στην περιφέρεια Φωκίδος - Δωρίδας. Η προκλητικότητα των αντιδραστικών αυτών στοιχείων του 5/42 Συν/τος, γνωστή και λανθάνουσα και προηγούμενα, άρχισε να εκδηλώνεται ασυγκράτητα και απροκάλυπτα πια εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ μετά την εγκατάσταση των Γερμανών στην Άμφισσα τον Φεβρουάριο και την εμφάνιση των Ταγμάτων Ράλλη στην ύπαιθρο. Ακόμα την ίδια εποχή, διαπιστώθηκε αποδεδειγμένα συνεργασία με τον κατακτητή μερικών από τα αντιδραστικά στοιχεία του 5/42, τα οποία τελικά επικράτησαν μέσα στο Σύνταγμα και πήραν στα χέρια τους τον έλεγχό του. [….] Παρά τις προσπαθειες του ΕΛΑΣ να συγκρατήσει το 5/42 από τον κατήφορο στον οποίο παρασυρόταν η κοινή συνδυασμένη επίθεση ΕΚΚΑ και γερμανοράλληδων κατά του ΕΛΑΣ εκδηλώθηκε στις 15 και 16 Απριλίου. Μετά την τέτοια επίθεση τα τμήματα του ΕΛΑΣ αναγκάστηκαν αμυνόμενα να αντεπιτεθούν την νύκτα της 16 προς 17 Απρίλη και μετά πολύωρη μάχη να διαλύσουν το 5/42 Σύνταγμα. Κατά τη σύγκρουση αυτή υπήρξαν θύματα και απ`τις δυό μεριές, μεταξύ των οποίων και ο Συν/χης Ψαρρός, 12 αξ/κοί και 60 άνδρες του 5/42 Συν/τος κρατούνται αιχμάλωτοι.
Οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν μεμονωμένοι. Οι Αρχηγοί της κλίκας που συνεργάστηκε με τους Γερμανοράλληδες Καπετζώνης και Δεδούσης με 100 άνδρες κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Πελοπόννησο, όπου πήγαν στας Πάτρας και ενώθηκαν με τους γερμανοράλληδες στις γραμμές των οποίων πέρασαν φανερά πια, μετά το ξεσκέπασμά τους. Δίνουμε μια σύντομη έκθεση των γεγονότων κατά χρονολογική σειρά από το Φεβρουάριο μόνο και δώθε μαζί με τα πιο χτυπητά στοιχεία που δείχνουν στον καθένα και αποδείχνουν ατράνταχτα τόσο την απόφαση του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ να χτυπήσει το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, όσο και στη συνεννόηση και τη συνεργασία του με τους γερμανοράλληδες.

Ι

[…] Όπως ήταν φυσικό όλοι αυτοί οι παράγοντες και αντιδραστικά στοιχεία του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ έσπρωχναν το Συν/μα σε προστριβές κατά του ΕΛΑΣ και αντίδραση κατά του ΕΑΜ. Πραγματικά από τις αρχές του Μάρτη εκδηλώθηκαν πια φανερά οι εχθρικές διαθέσεις και προθέσεις με επιθέσεις ανοιχτές κατά του ΕΑΜ ΕΛΑΣ, δυστυχώς δε και η ανοικτή και φανερή συνεργασία με τον καταχτητή και τα όργανά του.

Στις 6 του Μάρτη ο Λοχαγός του 5/42 Δεδούσης επί κεφαλής του Λόχου του, χωρίς να προκληθή κατά τίποτα, ξαφνικά αφόπλισε τη Φρουρά του ΕΛΑΣ του αεροδρομίου Πενταγιούς και την αιχμαλώτισε. Ταυτόχρονα συνέλαβε και αφόπλισε την περιφερειακή ΕΑΜ Φωκίδος με όλο το προσωπικό της και λεηλάτησε τις αποθήκες των. Επίσης συνέλαβε και αφόπλισε τον εφεδρικόν ΕΛΑΣ της περιοχής Πενταγιούς. Τους αιχμαλώτους και τα λεηλατηθέντα είδη συναποκόμισε στην περιοχή Παλαιοξαρίου. Είναι αξιοσημείωτα ότι όλα αυτά έγιναν κάτω από τα μάτια του διοικητή του 5/42 ΕΚΚΑ Συν/ρχη Ψαρρού, ο οποίος τα έβλεπε και όμως κανένα μέτρο δεν έλαβε για να προλάβει ή τουλάχιστο να αποκαταστήσει την τάξη έστω και εκ των υστέρων και να τιμωρήσει τους υπευθύνους. Και σαν να μην αρκούσαν όλα αυτά ο Λοχαγός Δεδούσης και οι στρατιώτες του, συνεχίζοντας τα κατορθώματά τους, σκότωσαν τον αρχηγό του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κροκυλίου συν. Βάρσο, δίχως αιτία.

Ο ΕΛΑΣ μπρός στην τέτοια κατάσταση δεν αντέδρασε δυναμικά. Ζήτησε μόνον από τον Συν/ρχη Ψαρρό να απελευθερώσει τους αιχμαλωτισθέντας να αποδόσει τα διαρπαγέντα είδη, να δικάσει ο ίδιος τους υπευθύνους για το φόνο του άτυχου συν. μας Βάρσου και να αποκαταστήσει τελικά την τάξη. Αλλά από όλα αυτά δεν επραγματοποιήσε παρά μόνον την απελευθέρωση των αιχμαλώτων. [….]

ΙΙ

Το τέτοιο θλιβερό κατάντημα και τον κατήφορο τον οποίον είχε πάρει το 5/42 Συν/μα ΕΚΚΑ διαπίστωσαν και τα υγιά και τίμια στοιχεία που υπομονητικά έμειναν ακόμα μέσα στους κόλπους της ΕΚΚΑ. Αλλά όταν πια τα πράγματα πήραν τη μορφή φανερής και ξεκάθαρης συνεργασίας με τον κατακτητή και αποφασισμένης κοινής επιθετικής ενέργειας κατά του ΕΛΑΣ τα τίμια αυτά στοιχεία αντέδρασαν όπως και όσοι μπόρεσαν και αποκάλειψαν και κατάγειλλαν την κατάσταση στους αξ/κούς και άνδρες του 5/42 Συν/τος. Έτσι ο Υποδιοικητής του 5/42 Συν/τος και μέλος της Κ.Ε. της ΕΚΚΑ Αντ/ρχης ΛΑΓΓΟΥΡΑΝΗΣ με ανοιχτη επιστολή του στις 10 Απρίλη αποκαλύπτει ότι οι αντιπρόσωποι της ΕΚΚΑ που υπογράψανε τη συμφωνία της Πλάκας στις 29 Φλεβάρη καταπάτησαν την εντολή που είχαν πάρει για την επιδίωξη της ενότητας του ανταρτικού στρατού και για το σχηματισμό Εθνικής Κυβερνήσεως. Επίσης αποκαλύπτει ότι ομάδα αξ/κών του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ που κατόρθωσε να παρασύρει και μερικούς άλλους, υπόγραψαν πρωτόκολλο με το οποίο αποκηρύξανε την ΕΚΚΑ. Οι αξ/κοί αυτοί και άνδρες του 5/42 συν/τος ΕΚΚΑ - τονίζει η επιστολή - ``παρέβλεψαν τα Λαϊκά συμφέροντα και ζήτησαν αμφίβολο ανεξαρτησία και αυτοτέλεια για ύποπτους απελευθερωτικούς αγώνες``. Συνεχίζοντας αποκαλύπτει στους άντρες του Συντάγματος ότι η κατάσταση αυτή όλους εκείνους που βρισκόταν στην ΕΚΚΑ τους ``οδηγούσε δεμένους χειροπόδαρα στην διάθεση του εχθρού και Γερμανοράλληδων`` που καταλήγει ύστερα απ`αυτά, ο τίμιος υποδιοικητής του 5/42: ``Πήρα την αμετάτρεπτη απόφαση να προσχωρήσω στην πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης και να ενταχθώ στο Εθνικό Λαικό Στρατό και καλώ όλους σας τους πραγματικούς οπαδούς της ΕΚΚΑ και τους τίμιους αξιωματικούς και αντάρτες του Συντάγματός μας του 5/42 από τους πρώτους μέχρι του τελευταίου ν`ακολουθήσουν το παράδειγμά μου. Να είσθε βέβαιοι ότι ο Εθνικός Λαϊκός Στρατός θα δεχθή με μεγάλη χαρά κάθε τίμιο αγωνιστή του 5/42 και της ΕΚΚΑ στις αγκάλες του.
Ύστερα από το ξεσκέπασμα και τη καταγγελία του ίδιου του Υποδιοικητή του 5/42 συντάγματος ΕΚΚΑ, για το τι σκευωρούσε η κλίκα και ένας άλλος ανώτερος αξιωματικός του 5/42 συντάγματος ο Ταγματάρχης Παπαϊωάννου χαρακτηρίζει την αδράνειαν και την σιωπή για έγκλημα και μιλάει για το κατάντημα της ΕΚΚΑ έτσι :
`` Η αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ τελευταίως μετέβη εις την διάσκεψιν της Πλάκας της 29ης -2-44 διά την ένωσιν όλων των ανταρτικών οργανώσεων σε ένα Εθνικόν Στρατόν κατά απολύτως γενικήν επιθυμίαν του Λαού και ανταρτών όλων οργανώσεων. Αυτή όμως αντί να συντελέση στην ένωση ετορπίλλισε και την τελευταία προς τούτο ελπίδα’’. Αποκαλύπτει ύστερα ότι στις αρχές του Μάρτη πολλοί αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 συν/τος είχαν υπογράψει πρωτόκολλον τιμής για την κατάργηση της Δ/σης του 5/42 Συντ/τος, την κήρυξη πολέμου αμέσως κατόπιν κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ υπό καινούργια Διοίκηση που θα εγκαθιστούσαν. Σχετικά με τις ενέργειες του Γερμανοράλλη Λοχαγού του 5/42 Συν/τος Δεδούση γράφει `` ο λοχαγός Δεδούσης ενώπιον μου εδήλωσε επί λέξει εις τον κ. Συντ/ρχην Ψαρρόν: ``εγώ, οι αξιωματικοί και οι αντάρτες μας διετελούμεν εν επαναστάσει, θα σου καταργήσω το σύνταγμα με το οποίον θα πολεμήσω τους ΕΑΜίτας``. [….]

ΙΙΙ

[….] Έτσι τη νύκτα της 12-13 Απρίλη στην περιοχή Παλαιοχώρι Μάραζα τμήματα του ΕΛΑΣ χτυπήθηκαν ξαφνικά με αυτόματα όπλα από τμήματα της ΕΚΚΑ καθώς και Δ. της θέσης Παλαιοχώρι - Σεργούλα. Σκοτώθηκε ένας αντάρτης του ΕΛΑΣ και τραυματίσθηκαν 2. Και στις 15 Απρίλη εκδηλώθηκε η γενική επίθεση. Τμήματα του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ επιτέθηκαν ξαφνικά κατά ενός Λόχου του ΕΛΑΣ στην παραλία Μαραθιάς. Σκοτώθηκαν 2 αντάρτες μας και τραυματίσθηκαν άλλοι 2. Πιάστηκαν 20 αντάρτες μας αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Λόχου. Οι αιχμάλωτοι απογυμνώθηκαν και δάρθηκαν ανηλεώς, μη εξαιρουμένου ούτε του Λοχαγού και την επομένη επρόκειτο να εκτελεσθούν, όπως βεβαιώνουν πληροφορίες εξώδικες. Ταυτόχρονα ο λοχαγός της ΕΚΚΑ Δεδούσης αποβιβάστηκε στο Γαλαξείδι όπου προέβη σε τρομοκρατικές ενέργειες κατά των ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών και ήρθεν σε επαφή με τους Γερμανοράλληδες για συνεργασία κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ στους οποίους έδωσε και πληροφορία χρήσιμη για να επιτεθούν από τα νώτα των τμημάτων του ΕΛΑΣ. [….]

IV

[….] Το Δεκέμβρη 1943 ο Ταγ/ρχης Καπετζώνης του 5/42 συντ/τος ΕΚΚΑ συνέλαβε και αφώπλισε άντρες του εφ. ΕΛΑΣ της περιοχής, κατέστρεψε τις τηλεφωνικές συγκοινωνίες ΕΥΠΑΛΙΟΥ - ΠΑΛΑΙΟΞΑΡΙΟΥ και κάλεσε το λαό της περιοχής με κωδονοκρουσίες πυροβολισμούς και άλλα μέσα ``σε ιερό πόλεμο κατά ΕΑΜ - ΕΛΑΣ``. Κάνοντας υπομονή και πάλι ο ΕΛΑΣ και μη απομακρινόμενος καθόλου από την πολιτική γραμμή του ΕΑΜ περιορίστηκε απλά και μόνο στο να καλέση τη Διοίκηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ να αποκαταστήσει τις πολίτιμες συγκοινωνίες του στρατού του ΕΛΑΣ και να περιορίση το μένος του παραφρονήσαντος Καπετζώνη και να τιμωρήσει τους υπευθύνους των εκτρόπων. Υποσχέθηκε μα δεν το έκαμε. [….] Τέλος η αντιεαμική Πολιτική της ΕΚΚΑ και η τορπίλληση από την αντιπροσωπεία της αυτή κατά τις συνεννοήσεις που κατέληξαν στην συμφωνία της Πλάκας - κάθε προσπάθεια για Εθνική Ενότητα και δημιουργία ενιαίου απελευθερωτικού στρατού ομολογείται και από τον πολιτικό της ΕΚΚΑ Ανθ/γό Παπαγιαννόπουλο και απ`τον ταγ/ρχη του 5/42 συντ/τος Γιακουμάκη. [….]

Σ.Δ. Γεν. Στρατηγείου 14.5.1944
κ.δ.
Ο Επιτελάρχης
Ν. ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗΣ

Η τελική σύγκρουση ΕΛΑΣ – 5/42 Σ.Ε., η οριστική διάλυση του 5/42 Σ.Ε. και η δολοφονία του Ψαρρού

Η ώρα της μεγάλης καταιγίδας πλησίαζε. Όλα έδειχναν ότι το φινάλε θα βαφτεί με αίμα. Πέρα από τις προκλητικές και εξτρεμιστικές ενέργειες του Δεδούση εις βάρος του ΕΑΜ -ΕΛΑΣ, υπήρξαν και αντίστοιχες ενέργειες από το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ όπως π.χ. τα επεισόδια εις βάρος του 5/42 Σ.Ε. στο Σερνικάκη από τον Νικηφόρο, η απαγωγή Υπολ/γου Βλάικου και οπαδών του Συντάγματος, ο αφοπλισμός ανταρτών του 5/42 Σ.Ε. στην Ερατεινή από τον Κρόνον κ.α.

Φαινόταν πλέον ότι μεταξύ του ΕΛΑΣ και του 5/42 Σ.Ε. είχε επέλθει η ρήξη και η κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη. Η ηγεσία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ είχε αποφασίσει να επιτεθεί στο 5/42 Σ.Ε. του Ψαρρού και να το διαλύσει.

Για το σκοπό αυτό, ο ΕΛΑΣ το Μάρτιο του 1944 κινητοποίησε πολλαπλάσιες δυνάμεις του 5/42 Σ.Ε. από διάφορες κατευθύνσεις προς την τοποθεσία Τρικόρφο – Κλήμα Δωρίδας, όπου τελικά συγκεντρώθηκαν τα τμήματα του 5/42 Σ.Ε. μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μεγάλων γερμανικών δυνάμεων στην Παρνασσίδα.

Την 14-4-1944 ο Σιάντος, Γεν. Γραμματέας του ΚΚΕ, δίνει την εντολή “Να ξεκαθαριστεί η κατάσταση με το 5/42 Σ.Ε. δυναμικά και κεραυνοβόλα χωρίς χρονοτριβές”.

Ο Ψαρρός αναμένει την επίθεση του ΕΛΑΣ και είναι αποφασισμένος να αμυνθεί, παρά την τρομακτική υπεροχή του ΕΛΑΣ.

Η 5η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ έχει την έδρα της στο Μαυρολιθάρι, με διοίκηση που την αποτελούν ο αντισυνταγματάρχης Ρήγος (Φεραίος) και ο πολιτικός Ηρακλής (Ηλίας Καρράς), ο οποίος θεωρείτο αδυσώπητος εξτρεμιστής. Το τρίτο μέλος της διοίκησης είναι ο καπετάν Ορέστης (Ανδρέας Μούντριχας).

Ο Άρης Βελουχιώτης έκρινε ότι είχε φθάσει η ώρα της μεγάλης επίθεσης και θα χρησιμοποιούσε σαν δύναμη κρούσης το «Τάγμα Θανάτου» (δηλαδή το 3ο Τάγμα του 36ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ). Ο ΕΛΑΣ είχε συντριπτική υπεροχή έναντι του 5/42 Σ.Ε., καθώς είχε παρατάξει περίπου 1400 άνδρες και διέθετε όλμους, πολυβόλα και οπλοπολυβόλα. Από την πλευρά του 5/42 Σ.Ε. υπήρχαν περίπου 450 αντάρτες.

Το πρωί του Πάσχα (16 Απριλίου 1944) το Τάγμα του Νικηφόρου επιτέθηκε σφοδρότατα από το χωριό Μαραθιάς Φωκίδας κατά των τμημάτων Κούτρα και Καϊμάρα προς διαρπαγή των εφοδίων του 5/42 Σ.Ε. (Σκάλα Καραΐσκου) και αποκοπή των τμημάτων αυτών από το υπόλοιπο του Συντάγματος που είχε εγκατασταθεί επί των υψωμάτων του Κλήματος. Μετά την απόκρουση του ΕΛΑΣ ο Συντ/ρχης Ψαρρός απελευθέρωσε 60 αιχμαλώτους ΕΛΑΣίτες.

Από τους άνδρες του 5/42 Σ.Ε. τραυματίστηκε σοβαρότατα ο ανθ/γος Κοκορέλης Κ. και ο έφεδρος ανθ/γος Πριγγής Ευαγ. .

Την τρίτη πρωινή ώρα της 17ης Απριλίου 1944, το 5/42 Σ.Ε. του Ψαρρού δέχεται αιφνιδιαστική και σφοδρότατη επίθεση σε όλο το μέτωπό του από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που ήταν πολλαπλάσιες. Το 5/42 Σ.Ε. αμύνθηκε σθεναρά, όμως ο αγώνας ήταν άνισος, και οι απώλειες πολύ σημαντικές. Τα τμήματα του 5/42 Σ.Ε. πιεζόμενα αναγκάστηκαν να αναδιπλωθούν προς νότο και τελικά μετά τη διάσπαση του κλοιού του ΕΛΑΣ από το στρατηγείο Καϊμάρα να διαφύγουν προς ανατολάς. Παράλληλα, ένα τμήμα περίπου 100 ανταρτών του 5/42 Σ.Ε. υπό την ηγεσία των Δεδούση – Καπετσώνη κατέφυγε στην Πάτρα και προχώρησε σε μια κατάπτυστη ενέργεια : κατατάχθηκε στα προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας. Έτσι διαλύθηκε το 5/42 Σ.Ε.

Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός, παρά τις επίμονες συστάσεις των Αξ/κων του να ακολουθήσει τα διαφυγόντα τμήματα, αρνήθηκε και έμεινε στην περιοχή, όπου παραδόθηκε οικειοθελώς στο Τάγμα του Νικηφόρου, με σκοπό, όπως είπε : “Να περισώσει ότι μπορέσει, έστω και με προσωπική του θυσία”, εννοώντας τους αιχμαλώτους, τους τραυματίες και τους οπαδούς του 5/42 Σ.Ε. . Στην ιστορία έχει καταγραφεί η αλησμόνητη φράση του : "Θα μείνω, έτσι και αλλιώς σε χέρια Ελλήνων θα πέσω...", τη στιγμή που όλα έδειχναν ότι η μάχη είχε κριθεί. Ο Νικηφόρος (Δημήτρης Δημητρίου) έστειλε τον Ψαρρό αιχμάλωτο στο Σταθμό Διοικήσεως της Ταξιαρχίας.

Στο δρόμο όμως, τον συνάντησε ο ιδιαίτερα θερμόαιμος και οξύθυμος ταγματάρχης Θύμιος Ζούλας. Ο Ζούλας ήταν διοικητής του 36ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, μέλος του ΚΚΕ και είχε παίξει ρόλο στη δεύτερη διάλυση του 5/42 Σ.Ε. . Ο Ζούλας έβρισε τον αιχμάλωτο Ψαρρό και στη συνέχεια τον εκτέλεσε εν ψυχρώ. Το γεγονός ότι αυτός τον σκότωσε, το παραδέχθηκε σε έκθεση που έγραψε ο 1951.

Την ίδια τύχη με τον Ψαρρό είχαν και πολλές δεκάδες Αξιωματικών και ανταρτών του 5/42 Σ.Ε., οι οποίοι βρήκαν μαρτυρικό θάνατο, σε αυτόν τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Συνολικά έχασαν τη ζωή τους 303 αγωνιστές του 5/42 Σ.Ε. (πεσόντες ηρωικά ή εκτελεσθέντες), όπως φαίνεται παρακάτω :

Πεσόντες στη μάχη με τον ΕΛΑΣ : 27

Εκτελεσθέντες από τον ΕΛΑΣ αντάρτες : 206

Εκτελεσθέντες από τον ΕΛΑΣ οπαδοί του Ψαρρού : 70

Συνολικά 303 νεκροί

Γιατί η ηγεσία του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ δεν επέβαλε καμία σοβαρή ποινή στον Ζούλα για την εν ψυχρώ δολοφονία του Ψαρρού ; Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο. Το σίγουρο είναι ότι χάθηκαν πολύτιμες ζωές σε έναν αδελφοκτόνο πόλεμο μεταξύ Ελλήνων ανταρτών, με αποτέλεσμα να υποστεί πλήγμα η εθνική αντίσταση.

Ο χαμός του Ψαρρού λύπησε όχι μόνο τους Μπακιρτζή και Σαράφη, αλλά και πολλά μέλη της ΠΕΕΑ, μεταξύ των οποίων και ο σοσιαλιστής Σβώλος. Ο Σαράφης υποστήριξε ότι ο Άρης Βελουχιώτης είχε δώσει διαταγές για τις οποίες δεν είχε ενημερώσει το Γενικό Στρατηγείο (Γ.Σ.) του ΕΛΑΣ. Γράφει χαρακτηριστικά ότι «Τη σύγκρουση και το θάνατο του Ψαρρού το Γενικό Στρατηγείο πληροφορήθηκε από τηλεγράφημα του Άρη και τότε εξήγησε γιατί αυτός έδινε διαταγές για μετακινήσεις τμημάτων χωρίς να ξέρει το Γενικό Στρατηγείο ….» .

Αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Λαγγουράνης

Ο Κ. Λαγγουράνης, Αντισυνταγματάρχης του Πυροβολικού, γεννήθηκε στην Άμφισσα. Φοίτησε στη Σχολή Ευελπιδων και στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου στο Παρίσι. Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και Πολιτικές επιστήμες στη Σορβόννη. Υπήρξε καθηγητής και μετέπειτα διευθυντής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου Αθηνών την περίοδο 1938 – 1940. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε ως διευθυντής του 3ου γραφείου της Ομάδας Μεραρχιών Αν. Μακεδονίας και στο τμήμα Στρατιάς Ηπείρου.

Το 1941 ανέλαβε την οργάνωση των πρώτων πυρήνων αντίστασης στη Φωκίδα, κάτι που αντελήφθησαν οι Ιταλοί οι οποίοι προσπάθησαν ανεπιτυχώς να τον συλλάβουν. Μαζί με το Συνταγματάρχη Ψαρρό προχώρησαν στη συγκρότηση αντάρτικων ομάδων στην περιοχή του Παρνασσού και της Γκιώνας. Υπήρξε υποδιοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων (5/42 Σ.Ε.) και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΚΚΑ. Συνδέθηκε με τον Ευ. Μπακιρτζή, με τον οποίο διατήρησε στενή σχέση μέχρι τον θάνατο του τελευταίου το 1949. Το 1944 υποστήριξε την ανάγκη προσχωρήσεως του Συντάγματος 5/42 και της ΕΚΚΑ στην ΠΕΕΑ με σκοπό τη δημιουργία ενιαίου αντάρτικου μετώπου και στόχο την εθνική απελευθέρωση και την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας της χώρας.

Τις πρώτες μέρες του Απριλίου του 1944, ο Κ. Λαγγουράνης, συνοδευόμενος από τον αδελφό του Υπολοχαγό Ιωάννη Λαγγουράνη και τον ομοιόβαθμό του Ιωάννη Σορόκο, που ήλθαν από τη Μέση Ανατολή σαν αντιπρόσωποι του ΣΜΑ, μετέβη στο Παλαιοξάρι για να επικοινωνήσει με αντιπρόσωπο της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ και να επιτύχει συνάντηση των δύο οργανώσεων για την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών τους και την αποφυγή εμφυλίου σπαραγμού. Τον ίδιο μήνα (Απρίλιος 1944) προσχώρησε στον ΕΛΑΣ. Στην ΠΕΕΑ ανέλαβε επιτελάρχης στην Ομάδα Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Μακεδονίας (ΟΜΜ). [Αξίζει να αναφέρουμε ότι πέρα από τον Κ. Λαγγουράνη, υπήρχαν και άλλοι στην ΕΚΚΑ που ήθελαν να υπάρξει συνεργασία ΕΚΚΑ – ΕΛΑΣ, όπως π.χ. ο πολιτικός επίτροπος της ΕΚΚΑ Π. Παπαγιαννόπουλος, ο λοχαγός Ντάσιος κ.α.] .

Την περίοδο των Δεκεμβριανών του 1944 ο Λαγγουράνης βρέθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε Επιτελάρχης της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ και κατόπιν σύνδεσμος του ΕΛΑΣ με το Αγγλικό στρατηγείο για την εκτέλεση της συμφωνίας της Βάρκιζας. Αμέσως μετά αποτάχθηκε από το Στρατό και ασχολήθηκε με τη δικηγορία. Το 1949 έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του στην Αθήνα, ως αντίποινα για την στάση του την περίοδο της αντίστασης, με αποτέλεσμα να κλονιστεί σοβαρά η υγεία του. Πέθανε το 1953 σε ηλικία 55 ετών.

Γεώργιος Α. Καρτάλης

Ο Γεώργιος Καρτάλης του Αντωνίου (1908-1957) ήταν σημαντικός πολιτικός της κεντροαριστεράς και διετέλεσε και υπουργός. Διακρίθηκε για τη μαχητικότητά του, το άψογο ήθος του και τις άφθονες γνώσεις του πάνω στο θέμα της ελληνικής οικονομίας.

Σπούδασε νομικά και οικονομικές επιστήμες στο Μόναχο, Λειψία, Κίελο και Λονδίνο. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ασχολήθηκε με την πολιτική, όπως και ο πατέρας του και το 1935 εκλέχτηκε βουλευτής Βόλου. Διετέλεσε υπουργός οικονομίας στη κυβέρνηση του Τσαλδάρη από τον Ιούλιο μέχρι τον Νοέμβριο του 1935 και στην κυβέρνηση του Γ. Κονδύλη υπουργός Εργασίας.

Στην περίοδο της κατοχής ήταν ένα από τα ηγετικά στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ του Ψαρρού. Την Άνοιξη του 1944 μετέβη με αγγλικό πολεμικό αεροπλάνο της RAF μέσω Ιταλίας στη Μέση Ανατολή και συμμετείχε στο Συνέδριο του Λιβάνου στο οποίο ανέπτυξε ένα δριμύ κατηγορώ κατά των δραστηριοτήτων του ΕΑΜ στην Ελλάδα και ειδικότερα επί της δολοφονίας του Δ. Ψαρρού και των ανδρών του από τον ΕΛΑΣ..

Στη συνέχεια συμμετείχε στη κυβέρνηση "Εθνικής Ενώσεως" του Γ. Παπανδρέου όπου και ανέλαβε αμέσως υπουργός Τύπου από 30 Αυγούστου μέχρι 18 Οκτωβρίου 1944. Στη συνέχεια ανέλαβε και άλλα υπουργεία. Το 1946, έτος που διεξήχθη το νόθο δημοψήφισμα, ο Καρτάλης τάχθηκε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας.

Στις εκλογές του 1950 συνεργάστηκε με την ΕΠΕΚ των Πλαστήρα - Τσουδερού και ανέλαβε υπουργός Οικονομικών, από 15 Απριλίου μέχρι 21 Αυγούστου του 1950. Το 1951, επί κυβέρνησης Πλαστήρα, ανέλαβε υπουργός Συντονισμού. Mετά το θάνατο του Πλαστήρα αποχώρησε από την ΕΠΕΚ και μαζί με το σοσιαλιστή Αλέξανδρο Σβώλο ίδρυσαν το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ), στο οποίο μετά το θάνατο του Σβώλου ανέλαβε αρχηγός.

Το 1954 εξελέγη δήμαρχος του Βόλου απ' όπου παραιτήθηκε το 1956 όταν επανεκλέχθηκε βουλευτής. Πέθανε τον επόμενο χρόνο, στις 27 Σεπτεμβρίου 1957.

Ευριπίδης Μπακιρτζής (1895-1947)

Ο Ευριπίδης Μπακιρτζής (1895-1947) ήταν στρατιωτικός και ηγετικό στέλεχος της Εθνικής Αντίστασης. Γεννήθηκε στη Μακεδονία το 1895 και έγινε αξιωματικός του στρατού. Το 1908 εισήχθη στην Σχολή Ευελπίδων και λίγα χρόνια αργότερα συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912–1913 με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Ήταν οπαδός του Βενιζέλου και το 1916 υποστήριξε το βενιζελικό κίνημα της Εθνικής Άμυνας. Αργότερα πολέμησε στην Μικρά Ασία. Το 1922, ενώ είχε ήδη φτάσει στον βαθμό του ταγματάρχη, συμμετείχε στην Επαναστατική Επιτροπή του Πλαστήρα που ανέτρεψε τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄ μετά την Μικρασιατική καταστροφή.

Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου συμμετείχε σε διάφορες παράνομες στρατιωτικές οργανώσεις. Το 1926, όντας αντισυνταγματάρχης, καταδικάστηκε σε θάνατο, γιατί ήταν από τους πρωτεργάτες του στρατιωτικού κινήματος Τζαβέλα – Μπακιρτζή, αλλά δεν εκτελέστηκε. Το 1928, επανήλθε στο στράτευμα και το 1935, συνταγματάρχης Πυροβολικού πλέον, έλαβε μέρος στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα (όπως ο Ψαρρός, ο Σαράφης, ο Τσιγάντες κ.α.). Συνελήφθη και καταδικάστηκε για δεύτερη φορά σε θάνατο, για την συμμετοχή του στο κίνημα, αλλά η ποινή του τελικά μετατράπηκε σε απόταξη από το στράτευμα και εξορία στον Άγιο Ευστράτιο. [Αξίζει να αναφέρουμε ότι για το βενιζελικό κίνημα του 1935 δικάστηκαν (από τις 18 Μαρτίου έως τις 24 Μαΐου) συνολικά 1.130 στρατιωτικοί και πολίτες (παρόντες και απόντες), ενώ 60 από τους κατηγουρουμένους καταδικάστηκαν σε θάνατο]. Το 1937, η δικτατορία του Μεταξά τον άφησε ελεύθερο υπό τον όρο να φύγει αμέσως στο εξωτερικό. Ο Μπακιρτζής έφυγε στην Ρουμανία, από όπου επέστρεψε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1941.

Την περίοδο της Κατοχής (1941-1944), ήταν ένα από τα ιδρυτικά στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ του Ψαρρού. Λίγο καιρό μετά, εγκατέλειψε αυτή την οργάνωση για να προσχωρήσει στην αντιστασιακή οργάνωση ΑΑΑ (Αγών – Ανόρθωσις – Ανεξαρτησία) του Στέφανου Σαράφη, και από εκεί στις τάξεις του ΕΑΜ–ΕΛΑΣ και στο ΚΚΕ. Ήταν διοικητής της ομάδας μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ. Όταν ιδρύθηκε η ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) στις 10 Μαρτίου του 1944, ανέλαβε προσωρινός της πρόεδρος (δηλαδή Πρωθυπουργός στην Κυβέρνηση της ελεύθερης Ελλάδας). Στις 18 Απριλίου του ίδιου έτους, παραχώρησε την θέση του στο σοσιαλιστή Αλέξανδρο Σβώλο και ο ίδιος ανέλαβε αντιπρόεδρος και γραμματέας επισιτισμού μέχρι την διάλυση της ΠΕΕΑ στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944.

Στο χώρο της αριστεράς ο Μπακιρτζής ήταν γνωστός ως «κόκκινος συνταγματάρχης», επειδή αρθρογραφούσε στον Ριζοσπάστη μ' αυτό το ψευδώνυμο. Το Σεπτέμβριο του 1946 κι ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη ο Εμφύλιος Πόλεμος, ο Μπακιρτζής συνελήφθη ως αριστερός και εξορίστηκε στον Άγιο Κήρυκο Ικαρίας και αργότερα στους Φούρνους Ικαρίας. Τον Φεβρουάριο του 1947, η ελληνική κυβέρνηση τού επέτρεψε να καταθέσει στην επιτροπή του ΟΗΕ που ερευνούσε την κατάσταση στην εμφυλιοπολεμική Ελλάδα. Επέστρεψε στην εξορία και λίγο καιρό αργότερα βρέθηκε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες νεκρός στο δωμάτιό του, με μία σφαίρα στην καρδιά (9 Μαΐου 1947). Τα αίτια του θανάτου του παραμένουν ανεξιχνίαστα.

Στέφανος Σαράφης (1890-1957)

Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 26 Οκτωβρίου 1890. Έγινε στρατιωτικός και αργότερα πολιτικός. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Στην αρχή ήταν οπαδός του Βενιζέλου. Συμμετείχε στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα του 1935, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη και στρατιωτική καθαίρεση. Μετά από τη χορήγηση γενικής αμνηστίας, αποφυλακίστηκε έχοντας παραμείνει στη φυλακή σχεδόν 9 μήνες. Το 1936 εκτοπίστηκε από τη δικτατορία του Μεταξά. Tο Σεπτέμβριο του 1937 εξορίστηκε στη Μήλο.

Κατά τη διάρκεια της κατοχής, ο Στέφανος Σαράφης ήταν στέλεχος της αντιστασιακής οργάνωσης Α.Α.Α. ("Αγών - Ανόρθωσις - Ανεξαρτησία"), της οποίας ως αρχηγός εφέρετο ο φιλοαριστερός Υποστράτηγος Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, ο οποίος αργότερα έγινε μέλος της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Τα πέντε ηγετικά στελέχη της οργάνωσης Α.Α.Α. ήταν οι εξής : Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, Σταμ. Χατζήμπεης, Kωνστ. Μανέτας, Στέφανος Σαράφης, Ιωάννης Πανόπουλος. Στην ΑΑΑ προσχώρησε και ο συνταγματάρχης Ευριπίδης Μπακιρτζής.

Ο βενιζελικός απότακτος αξιωματικός Ιωάννης Τσιγάντες που ήρθε από τη Μέση Ανατολή στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1942, επεδίωξε τη δημιουργία ενόπλων ανταρτικών ομάδων, στην περιοχή Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας, υπό τον Στέφανο Σαράφη.

Ο αστυνόμος Σπύρος Κώτσης, στο βιβλίο του "Μίδας 614", περιγράφει τις επαφές Ι. Τσιγάντε – Σ. Σαράφη ως εξής :
"Ο Τσιγάντες επί δίμηνον περίπου από της σφίξεώς του εκ. Μέσης Ανατολής επεδίωκε συνάντησιν μετά του Συνταγματάρχου Στεφάνου Σαράφη. την οποίαν ούτος απέφευγε, παρά τους δεσμούς και την φιλίαν που τους συνέδεεν.
Ο Σαράφης, ο οποίος εκινείτο προς δημιουργίαν πάνδημο κρατικής πολιτικοστρατιωτικής οργανώσεως, χωρίς ν' αποκλείη την συνεργασίαν με το Ε.Α.Μ-, εδικαιολόγει την άρνησίν του, επειδή εχαρακτήριζε τον Τσιγάντε ως πουλημένον εις τους Άγγλους και την Ελεύθερον Ελληνικήν Κυβέρνησιν.

"Ητο εποχή (Οκτώβριος 1942) που επραγματοποιούντο αι σοβαρώτεραι Δημοκρατικοί πολιτικοστρατιωτικαί ζυμώσεις διά την συγκρότησιν πανδημοκρατικής Οργανώσεως, με πρωταγωνιστάς τους Συνταγματάρχας Στέφ. Σαράφην, Νεόκοσμον Γρηγοριάδην, Σταμ. Χατζήμπεην, Κων. Βενιήρην, Σίμον Βλάχον. Δημ. Ψαρρόν. Πλοιάρχους Τζένην (Ευγένιον) Βαλασάκην, Αθαν. Ζάγκαν, Αστυν. Διευθυντήν Ιωάννην Πανόπουλον και Στρατηγόν Κων. Μανέταν.
"Ο Τσιγάντες ενήμερος των κινήσεων και επιδιώξεων του Σαράφη, αι οποίαι εδυσχέραινον το έργον του, απογοητευθείς εκ της επιμόνου αρνήσεως του προς συνάντησιν. κατάστρωσε σχέδιον, με αποτέλεσμα να πραγματοποίηση συνάντησιν μετ' αυτού, βοηθούμενος υπό του συγγάμβρου του Δημ. Ψαρρού.

Τελικά, όπως αναφέρει ο Κώτσης, ο Ι. Τσιγάντες κατάφερε να συναντήσει τον Σαράφη χάρη στη μεσολάβηση του Δ. Ψαρρού. Ο συγγραφέας συνεχίζει γράφοντας :

"Εκτοτε ο Σαράφης επεσκέφθη κατ' επανάληψιν τον Τσιγάντε και προσεπάθουν να εύρουν τρόπον συνεργασίας. "Εις επιμονήν του Τσιγάντε και παροτρύνσεις των Δ. Ψαρρού και Γ. Αγγελίδη, όπως μεταβή εις Θεσσαλίαν προς προετοιμασίαν του αγώνος, ο Σαράφης επεφυλάχθη να απάντηση, ζητήσας πίστωσιν χρόνου, ίνα επικοινωνήση μετά των συνεργατών του και ζητήση την γνώμην ωρισμένων πολιτικών. Εάν ούτοι συνεφώναυν, θα εδέχετο να μεταβή εις Θεσσαλίαν. προς συγκρότησιν ανταρτικού Σώματος. με την διαφοράν ότι δεν θα ανεγνώριζε την Κυβέρνησιν Εξωτερικού και τον Βασιλέα και θα εξετέλει μόνον τας διαταγάς του Συμ. Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Ο Σαράφης επεκοινώνησε με τους πολιτικοστρατιωτικούς φίλους του, οι οποίοι ενέκριναν αδιστάκτως την μετάβασήν του εις Θεσσαλίαν. Και ακολούθως, αφού ο Συνταγματάρχης Γεώρ. Αγγελίδης τον εφοδίασε - κατόπιν εντολής του Τσιγάντε - με ιματισμόν. υπόδυσιν κλπ. καθώς και με ένα σεβαστόν χρηματικόν ποσόν, το οποίον με την αξίαν των ειδών ιματισμού κ.λ.π. θα πρέπει να ανήρχετο εις 500-525 χρυσάς λίρας Αγγλίας, μετέβη εις Θεσσαλίαν. Ήλθεν εις επαφήν με τους προαναφερθέντες Κωστόπουλον, Αντωνόπουλον, καπετανέους του Ε.Λ.Α.Σ. εις Θεσσαλίαν και μετέβη εις Ήπειρον όπου συνηντήθη με τον Ζέρβαν. "Κατά την επιστροφήν του εξ Ηπείρου, ο Ε.Λ.Α.Σ. που εύρισκε την δημιουργίαν του αντάρτικου υπό τας προϋποθέσεις που ήθελεν ο Σαράφης εμπόδιον εις τας επιδιώξεις του, τον συνέλαβε καθώς και τους Αντωνόπουλον και Κωστόπουλον και αφού τους εκράτησεν επί εν τρίμηνον περίπου, τους αφήκεν ελευθέρους. "Ο Σαράφης, ο οποίος ως φαίνεται, καθ' όλον αυτό το χρονικόν διάστημα ήτο ψυχικά συνδεδεμένος με τον Ε.Λ.Α.Σ., δεν άργησε να προσχώρηση εις αυτόν και ν' αναλάβη την στρατιωτικήν ηγεσίαν, (…)".

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι την περίοδο εκείνη υπήρχε και μια αντιστασιακή οργάνωση (Ε.Σ.Α.Π.) με επικεφαλής τον απότακτο ταγματάρχη Γεώργιο Κωστόπουλο, ο οποίος είχε αποχωρήσει από τον ΕΛΑΣ. Για να καταφέρει να δημιουργήσει αντάρτικη ομάδα ο Στέφανος Σαράφης, ήρθε σε επαφή με διάφορους απότακτους αξιωματικούς των κινημάτων του 1933 και του 1935, ορισμένοι από τους οποίους συνεργάζονταν με τις Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου 1943 έφυγε από την Αθήνα με προορισμό τη Θεσσαλία, όπου βρισκόταν ο Ταγματάρχης Γεώργιος Κωστόπουλος επί κεφαλής 120 ανταρτών.

Ο Στέφανος Σαράφης αφού πληροφορήθηκε το θάνατο του Ιωάννη Τσιγάντε, αναχώρησε την 3ην Φεβρουαρίου 1943 για την 'Ηπειρο, συνοδευόμενος από τον κομμουνιστή εφέδρο Υπολοχαγό Ιωάννη Κατσαντώνη, συγγενή και υπασπιστή του Γεωργίου Κωστοπούλου, προκειμένου να συναντήσει τον αρχηγό του Ε.Δ.Ε.Σ. Ναπολέοντα Ζέρβα. Πράγματι τον συνάντησε και συζήτησε μαζί του και μαζί με τον Κομνηνό Πυρομάγλου και τον Αρχηγό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής Έντυ Μάγιερς.

Λίγο αργότερα, ακολούθησε η σύλληψη των Σαράφη – Κωστόπουλου από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Στις 10 Μαρτίου του 1943, αντάρτες του ΕΛΑΣ έφεραν στη Σπερχειάδα αιχμαλώτους τους Σαράφη, Κωστόπουλο, Ν. Κωστορίζο –όλοι τους άτομα που δραστηριοποιούνταν στο χώρο της αντίστασης. Την άλλη μέρα οι Σαράφης - Κωστόπουλος οδηγήθηκαν στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ, ενώ ο αεροπόρος Κωστορίζος (πρώην μέλος του ΕΛΑΣ) με 3 συντρόφους του παραπέμφθηκαν σε δίκη. Εναντίον των Σαράφη – Κωστόπουλου το ΕΑΜ επιτίθεται χρησιμοποιώντας βαρύτατους και ανυπόστατους χαρακτηρισμούς («προδότες του αγωνιζόμενου λαού», «υπηρέτες των συμφερόντων των κατακτητών» κ.α.). “Η φωνή του Ε.Α.Μ”, όργανο της επαρχιακής επιτροπής του ΕΑΜ Καρδίτσας, δημοσιεύει στις 29 Μαρτίου 1943 κείμενο με τίτλο : “Φως στην καταχθόνια δράση των προδοτών του αγωνιζόμενου λαού Σαράφη, Κωστόπουλου, Σαράντη και Σία”.

Ο αιχμάλωτος Σαράφης μετά από τη σύλληψη και τη διαπόμπευσή του, αποφασίζει τελικά να ενταχθεί στον ΕΛΑΣ. Στις 7 Απριλίου 1943 οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, του ανακοινώνουν ότι είναι πλέον ελεύθερος. Στη συνέχεια, ο Σαράφης πάει στην Αθήνα για να συναντήσει την ΚΕ του ΕΑΜ. Στις 19 Μάη 1943, φθάνει στην Καλοσκοπή Ρούμελης, όπου τον περίμενε ο Άρης Βελουχιώτης.

Η ανάπτυξη του αντιστασιακού αγώνα στην περίοδο που ακολούθησε ως την απελευθέρωση, βρήκε τον ΕΛΑΣ (χωρίς να υπολογίζονται οι δυνάμεις Αθήνας, Σάμου και Μυτιλήνης) με 43.700 οπλίτες και 5.240 αξιωματικούς. Από τους τελευταίους οι 2.300 προέρχονταν από τις τάξεις του Ελληνικού Στρατού.

Το 1943 λοιπόν ο Σαράφης προσχώρησε στο ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και ανέλαβε την αρχηγία του ΕΛΑΣ, σε συνεργασία με τον Άρη Βελουχιώτη. Εκπροσώπησε τον ΕΛΑΣ στην κρίσιμη συνδιάσκεψη της Καζέρτας το Σεπτέμβριο του 1944. Το 1946 εκτοπίστηκε ως αριστερός στη Σέριφο και τη Μακρόνησο και το 1950 στον Άγιο Ευστράτιο. Αργότερα, ο Σαράφης εντάχθηκε στην ΕΔΑ (δηλαδή το μόνο νόμιμο αριστερό κόμμα) και ήταν υποψήφιός της. Στις εκλογές του 1951, αν και ήταν ακόμα εξόριστος, εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΔΑ. Το Δεκέμβριο του 1951 όμως, το Εκλογοδικείο ακύρωσε την εκλογή του. Το 1956 εξελέγη βουλευτής της ΕΔΑ. Σκοτώθηκε σε μυστηριώδες τροχαίο δυστύχημα στην Αθήνα στις 31 Μαΐου 1957. Χτυπήθηκε στην παραλιακή λεωφόρο Αλίμου από αυτοκίνητο που οδηγούσε ένας Αμερικανός υποσμηνίας. Αυτό το περιστατικό προκάλεσε την αγανάκτηση πολλών αριστερών που έκαναν λόγο για δολοφονία. Σε ανακοίνωση που εξέδωσε η ΕΔΑ, αναφερόταν ότι «…ο τιμημένος αρχηγός του ΕΛΑΣ εφονεύθη από αμερικανικό αυτοκίνητο και η σύζυγός του τραυματίστηκε…». Ο Σαράφης είχε φύγει από το σπίτι του και πήγαινε με τα πόδια στη θάλασσα, μαζί με τη σύζυγό του. Εκείνη την ώρα χτυπήθηκε από το αυτοκίνητο του Αμερικανού υποσμηνία, ο οποίος είχε αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα. Το αποτέλεσμα ήταν να υποστεί πολτοποίηση του εγκεφάλου του, θλάση της σπονδυλικής του στήλης κ.α. και να ξεψυχήσει λίγο αργότερα.

Ιωάννης Τσιγάντες (1897 - 1943)

Ο Ιωάννης Τσιγάντες – Σβορώνος γεννήθηκε στη Ρουμανία και ήταν αδελφός του Χριστόδουλου Τσιγάντε και σύγαμπρος του Δ. Ψαρρού. Ήταν βενιζελικός αξιωματικός του στρατού και πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Καθαιρέθηκε από το στρατό το 1935 λόγω της λόγω της συμμετοχής του στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα της ίδιας χρονιάς.

Στη διάρκεια της Κατοχής διέφυγε στη Μέση Ανατολή, αποκαταστάθηκε και προβιβάστηκε αναδρομικώς σε ταγματάρχη, εντασσόμενος σε κύκλο στελεχών συνεργαζόμενων με τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, με σκοπό την οργάνωση αντίστασης από τα αστικά κόμματα, ως αντίβαρο του ΕΑΜ στην κατεχόμενη Ελλάδα.

Το καλοκαίρι του 1942 το Βρετανικό Γενικό Στρατηγείο στη Μέση Ανατολή διέταξε την ομάδα «Προμηθέας II», την οποία ήλεγχε η SOE στην Αθήνα, να προβεί σε γενικευμένες δολιοφθορές, που θα είχαν ως συνέπεια την καθυστέρηση ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική, και στον αποκλεισμό της διώρυγας της Κορίνθου. Ο αποκλεισμός της διώρυγας ήταν εγχείρημα υψίστης σημασίας που όμως δεν επιτεύχθηκε. Τότε αποφασίστηκε η οργάνωση ανεξάρτητης αποστολής με τη συγκρότηση μιας εννιαμελούς οργάνωσης με επικεφαλής τον Ιωάννη Τσιγάντε, η οποία εκτός από τον αποκλεισμό της διώρυγας της Κορίνθου θα επιδίωκε τη συλλογή και τη διαβίβαση πληροφοριών, την ίδρυση ενός συμβουλίου που θα συντόνιζε τον αγώνα και τη συγκρότηση ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα.

Τον Αύγουστο του 1942 ο Ιωάννης Τσιγάντες έφθασε κρυφά με υποβρύχιο από τη Μέση Ανατολή στην κατεχόμενη Ελλάδα και συγκεκριμένα στον Κότρωνα Λακωνίας μαζί με 8 άλλους αξιωματικούς και ασυρματιστές, με 3 ασυρμάτους, με τρόφιμα, εκρηκτικά και 12.500 λίρες για να αναπτύξει αντιστασιακή δράση μέσα από την οργάνωση «ΜΙΔΑΣ 614». Έδωσε προτεραιότητα στην ανάπτυξη της οργάνωσης «Μίδας 614» και ξεκίνησε επαφές με όλους σχεδόν τους πολιτικούς χώρους και με αντιστασιακές οργανώσεις προκειμένου να επιτευχθεί κάποια μορφή συνεργασίας. Συναντήθηκε με διάφορα πρόσωπα, όπως π.χ. με τον Δ. Ψαρρό (με τον οποίο είχε στενή συνεργασία), με το Στέφανο Σαράφη (με σκοπό τη δημιουργία ενόπλων ανταρτικών ομάδων, στην περιοχή Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας) κ.α. Βασική του επιδiωξη ήταν η συγκρότηση "Κέντρου Συντονισμού του Αγώνος", που θα ανελάμβανε την όλη διοiκηση του ανταρτικού αγώνα, τον οποίov προέβλεπε ότι θα ήταν ενιαiος. Το Κέντρο θ' αναγνωριζόταν από την Κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής. Η πρόθεση του Τσιγάντε ήταν η δημιουργία αντάρτικου στον Ταΰγετο υπό τον Συν/χη Γιαννακόπουλο (1000 ως 10.000 άνδρες), στον Παρνασσό υπό τον Ψαρρό (15.000 άνδρες), στην Ήπειρο υπό τον Ζέρβα (10.000 άνδρες), στη Θεσσαλία υπό τον Σαράφη (10.000 άνδρες), στη Χαλκιδική υπό τους Χρυσοχόου και Σφέτσο, στην Κρήτη (1000 άνδρες) και τέλος στη Μακεδονία και στη Θράκη, που θα τις επέβλεπε ο ίδιος ο Τσιγάντες.

Η προσπάθειά του όμως δεν είχε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα καθώς από τη μια διάφορες οργανώσεις θεωρούσαν ότι η αποστολή του Τσιγάντε είχε γίνει γνωστή στις αρχές κατοχής και υπήρχε κίνδυνος να αποκαλυφθούν και από την άλλη προκαλούσε ο τρόπος που συνεργάτες του ξόδευαν τις λίρες που είχαν φέρει μαζί τους. Επίσης και ο ίδιος, δεν ελάμβανε όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.

Στις 14 Ιανουαρίου του 1943 ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις περικύκλωσαν το κρησφύγετο του, σε υπόγειο διαμέρισμα πολυκατοικίας επί της οδού Πατησίων, στο κέντρο της Αθήνας. Ο Τσιγάντες υποδύθηκε τον αξιωματικό της αστυνομίας πόλεων, χωρίς όμως να πείσει τους Ιταλούς. Τελικά, και αφού προηγουμένως έκαψε τα αρχεία του, συνεπλάκη μαζί τους και σκοτώθηκε ηρωικά αν και πρόλαβε να σκοτώσει δύο καραμπινιέρους και να τραυματίσει άλλους τρεις. Μετά θάνατον προβιβάστηκε σε αντισυνταγματάρχη ως «πεσών επί του πεδίου της μάχης». Στο κτίριο όπου δολοφονήθηκε ο Ιωάννης Τσιγάντες τοποθετήθηκε αναμνηστική πλάκα το 1984.

Υπήρχε ένας μυστηριώδης προδότης στην ιστορία του Τσιγάντε, ο οποίος τηλεφωνούσε κάθε φορά στις κατοχικές αρχές και υποδείκνυε τα κρησφύγετά του, όμως ο Τσιγάντες πάντοτε κατάφερνε να ξεφύγει, εκτός της μοιραίας στιγμής στο διαμέρισμα της Πατησίων. Αν και έγιναν διάφορες έρευνες μεταπολεμικώς, δεν στάθηκε δυνατό μέχρι σήμερα να εξακριβωθεί ποιος πρόδωσε τον Τσιγάντε.




Στην ομάδα «ΜΙΔΑΣ 614» ήταν μεταξύ άλλων και ο λοχαγός Π. Ρογκάκος και ο Δημήτριος Γυφτόπουλος. Όταν σκοτώθηκε ο Ι. Τσιγάντες, ο Σπύρος Κώτσης έγινε αρχηγός της ομάδας “Μίδας 614’’ και παράλληλα συνεργάστηκε με την αντιστασιακή Λέλα Καραγιάννη. Ο Κώτσης κυκλοφορούσε με μια πλαστή ταυτότητα ως υπαστυνόμος, με το όνομα Γιάννης Καραχάλιος και έδρασε σε όλους τους τομείς: πληροφορίες, διαβιβάσεις, εξουδετερώσεις προδοτών και διασώσεις αντιστασιακών.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλές από τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΠΕΑΝ, Νεοδημοκρατική Πρωτοπορία κ.α) εκδηλώθηκαν ανοιχτά υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας.

Κομνηνός Πυρομάγλου

Ο Κομνηνός Πυρομάγλου (1899 - 1980) ήταν ιδρυτικό μέλος του ΕΔΕΣ, πολιτικός και συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1899 στο χωριό Πλάκα της Λήμνου. Σπούδασε στην Αίγυπτο και στη Γαλλία. Εκεί συνδέθηκε με το Νικόλαο Πλαστήρα.

Από το Νοέμβριο του 1922 ως τον Ιούλιο του 1923 υπηρέτησε στο Πολιτικό Γραφείο της επανάστασης Πλαστήρα – Γονατά. Στο διάστημα 1936-38, ήταν πρόεδρος του Ενιαίου Αντιδικτατορικού Μετώπου. Εξαιτίας των αγώνων του εναντίον της βασιλομεταξικής δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, το 1939 εξορίστηκε στη Σίκινο. Μετά την αποφυλάκισή του διέφυγε στη Μασσαλία της Γαλλίας. Το 1941 ήρθε στην κατεχόμενη Ελλάδα, ως σύνδεσμος του Πλαστήρα, και το φθινόπωρο ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση «Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος» (ΕΔΕΣ). Υπήρξε συνεπής οπαδός της αβασίλευτης δημοκρατίας και δραστήριος αντιστασιακός.

Έγινε υπαρχηγός του ΕΔΕΣ και του στρατιωτικού σκέλους της οργάνωσης που ονομαζόταν : «Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών» (ΕΟΕΑ) και είχε διοικητή τον Ναπολέοντα Ζέρβα, με τον οποίο πολλές φορές διαφώνησε σε θέματα πολιτικής, διότι ο Ζέρβας ήταν υπερβολικά αγγλόφιλος και άρχισε να υποστηρίζει τον βασιλιά όλο και περισσότερο. φιλοβασιλικός. Το αποτέλεσμα ήταν να έρθει σε ρήξη μαζί του και τελικά να διαχωρίσει τη θέση του.

Το 1947 αναχώρησε με τη σύζυγό του Έμμυ, κόρη του πολιτικού Γεωργίου Καρτάλη, για την Αίγυπτο και το Παρίσι, όπου για επτά χρόνια ασχολήθηκε με το εμπόριο. Το 1955 επέστρεψε στην Ελλάδα. Δίδαξε στην Πάντειο Ανωτάτη Σχολή. Επίσης, ασχολήθηκε με την πολιτική και το 1958 εκλέχτηκε βουλευτής Αθηνών με την ΕΔΑ. Πέθανε το 1980.

Η ίδρυση του ΕΔΕΣ

Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) ιδρύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1941 από τους εξής : Ναπολέων Ζέρβας, Λεωνίδας Σπαής, Ηλ. Σταματόπουλος, Μ. Μυριδάκης, Δ. Μπέης. Αρχηγός της οργάνωσης είχε ανακηρυχθεί ερήμην ο στρατηγός Πλαστήρας που βρισκόταν από το 1933 στη Γαλλία. Ο πραγματικός ηγέτης της οργάνωσης όμως ήταν ο Ν. Ζέρβας και υπαρχηγός ο Κ. Πυρομάγλου. Η οργάνωση είχε αντιβασιλικό χαρακτήρα και θεωρούσε το βασιλιά προδότη.

Ο Ζέρβας (Άρτα 1891 - Αθήνα 1957) αν και δεν είχε αποφοιτήσει από την Ευελπίδων, αλλά από τη σχολή κατώτερων αξιωματικών, χρησιμοποίησε την πολιτική ως μέσο για να ανέβει ψηλότερα. Από το 1916 είχε συνταχθεί με τους βενιζελικούς. Το 1922 έγινε ταγματάρχης και πήρε μέρος στο κίνημα Πλαστήρα. Μετά συνδέθηκε με το δικτάτορα Πάγκαλο και έγινε διοικητής τάγματος των σωματοφυλάκων του.

Το 1926 εκδιώχθηκε από το στρατό. Ο Ζέρβας καθυστερούσε αρκετά την έξοδό του στο βουνό για δημιουργία αντάρτικου, παρότι είχε πάρει αρκετά χρήματα από τον «Προμηθέα ΙΙ», απαιτώντας συνεχώς περισσότερες λίρες, χρησιμοποιώντας ακόμα και απειλές. Οι βρετανικές υπηρεσίες δεν του είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη και φοβούνταν ότι θα υπεξαιρούσε τα χρήματα που του έδωσαν. Ο «Προμηθέας» έθεσε τελεσίγραφο στον Ζέρβα ότι θα τον κατέδιδε στη Γκεστάπο εντός 10 ημερών αν καθυστερούσε κι άλλο να φτιάξει αντάρτικο στην Ήπειρο. Έτσι λοιπόν ο Ζέρβας αναγκάστηκε να υπακούσει και στις 23 Ιουλίου 1942 βγήκε τελικά στο βουνό.

Στην πορεία ο Ζέρβας άφησε στην άκρη τις αρχικές διακηρύξεις του περί δημοκρατίας και δήλωσε τυφλή υποταγή στο βασιλιά (δυσαρεστώντας τον Πυρομάγλου), φιλοδοξώντας παράλληλα να γίνει ο ηγέτης όλης της αντιεαμικής παράταξης.

Το καλοκαίρι του 1943 ο ΕΔΕΣ έφθασε να έχει 3.500 άνδρες. Την εποχή των συγκρούσεων με τον ΕΛΑΣ (χειμώνας 1943 – 1944) έφθασε τους 5.000 άνδρες, λόγω του ότι οι Βρετανοί έδιναν στους αξιωματικούς του μισθό 2 λιρών κάθε μήνα. Στην οργάνωση προσχώρησαν και βασιλόφρονες.

Οι ίδιοι οι Βρετανοί έκαναν σύγκριση της δράσης του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ μέχρι τα μέσα του 1943 και διαπίστωναν ότι ο ΕΛΑΣ είχε προκαλέσει 1.194 θύματα στα κατοχικά στρατεύματα, ενώ ο ΕΔΕΣ ελάχιστα. Την ίδια περίοδο ο Ζέρβας είχε πάρει από τους Βρετανούς 59.774 τόνους πυρομαχικά, ενώ ο ΕΛΑΣ μόνο 34.072 τόνους.

Πολλοί ήταν αυτοί που εντάχθηκαν στον ΕΔΕΣ για να προσποριστούν μερικές από τις χρυσές λίρες.

Στην Ήπειρο πολλοί πολίτες έβλεπαν τον Ζέρβα με καχυποψία θεωρώντας ότι δεν είναι ανιδιοτελής αντιστασιακός, αλλά φιλάργυρος τυχοδιώκτης. Συνολικά ο ΕΔΕΣ από το 1942 ως το 1944 είχε λάβει από τους Βρετανούς 177.750 λίρες, χωρίς τις ανεπίσημες βρετανικές ενισχύσεις και τις ενισχύσεις σε δραχμές. Η οργάνωση του Ζέρβα συχνά πραγματοποιούσε λεηλασίες, αυθαίρετες έρευνες και αρπαγές. Οι εύπορες κωμοπόλεις Θεσπρωτικό, Παραμυθιά, Πάργα και Φιλιάτες υποστήριζαν το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ των Σαράφη – Βελουχιώτη.

Οι σχέσεις μεταξύ του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ σταδιακά επιδεινώνονταν όλο και περισσότερο, φθάνοντας τελικά στη ρήξη και στην ένοπλη σύγκρουση.

Η διάσπαση του ΕΔΕΣ Αθήνας και οι δοσίλογοι - ταγματασφαλίτες

Ο ΕΔΕΣ Αθήνας σταδιακά αλώθηκε από μια σειρά ανυπόληπτα πρόσωπα, τυχοδιώκτες, γερμανόφιλους και συνεργάτες της δοσιλογικής κυβέρνησης της Αθήνας (π.χ. Α. Ταβουλάρης, Ι. Βουλπιώτης κ.α.). Στις 4 Νοεμβρίου 1943 δολοφονήθηκε ο Δ. Γιαννακόπουλος, ένθερμος υποστηρικτής της συνέχισης του ένοπλου αγώνα κατά των κατακτητών. Ο Ζέρβας στις 17 Νοεμβρίου του 1943 αποκήρυξε τα μέλη εκείνα της ηγεσίας του ΕΔΕΣ Αθήνας που συμπαθούσαν την δοσιλογική κυβέρνηση Ράλλη. Η ομάδα Παπαγεωργίου – Παπαθανασόπουλου άρχισε να συνεργάζεται ανοιχτά με την Ειδική Ασφάλεια.

Στη διαμάχη του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ κυρίαρχης σημασίας αποδείχθηκε το ζήτημα των καταγγελιών για συνεργασία του ΕΔΕΣ με τους κατακτητές. Τα μέλη του ΕΛΑΣ υποστήριζαν ότι ο ΕΔΕΣ είχε συνάψει μυστική συμφωνία με τους Γερμανούς για ανακωχή από το Νοέμβριο του 1943 και κατά διαστήματα μέχρι τον Αύγουστο του 1944. Βάση των καταγγελιών αυτών ήταν το γεγονός ότι στις αρχές Οκτωβρίου του 1943 ο Ζέρβας είχε συναινέσει σε προσέγγιση από την πλευρά των Γερμανών για να επιτευχθεί δεκαήμερη ανακωχή. Ο Ζέρβας που είχε παραδεχτεί μια τέτοια προσέγγιση, επικοινώνησε στις 15 Οκτωβρίου με το Κάιρο προτείνοντας να εξασφαλιστεί χρόνος με παρατεταμένες διαπραγματεύσεις ώστε να οργανωθεί καλύτερα εναντίον του ΕΛΑΣ. Το Κάιρο εξοργισμένο του ζήτησε να διακόψει κάθε επαφή με τους Γερμανούς. Ο Βρετανός T. Barnes είχε πληροφορήσει το Κάιρο ότι Γερμανός συνταγματάρχης της περιοχής Άρτας – Αγρινίουείχε πλησιάσει το Ζέρβα στα τέλη Ιανουαρίου του 1944 με σκοπό να πετύχει ανακωχή. Οι Βρετανοί βλέποντας διάφορα μέλη του ΕΔΕΣ να κατατάσσονται στα προδοτικά – δοσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας, ζήτησαν εξηγήσεις.

Οι συνταγματάρχες Α. Παπαγεωργίου και Χ. Παπαθανασόπουλος του ΕΔΕΣ Αθήνας ζήτησαν τον τερματισμό του αντάρτικου αγώνα και συνεργάστηκαν με τις κατοχικές αρχές.

Μετά την αναχώρηση του Ζέρβα για το βουνό (Ιούλιος 1942), διάφορα ηγετικά μέλη του ΕΔΕΣ Αθήνας άρχισαν να βλέπου ν τον εαυτό τους ως το βασικό αντικαταστάτη του αρχηγού. Στο εσωτερικό του ΕΔΕΣ Αθήνας υπήρχαν δύο αντίπαλες ομάδες : 1) η πλειοψηφία που εκφραζόταν από τον Δημήτριο Γιαννακόκοπουλο και επιθυμούσε την εντατικοποίηση του αντάρτικου αγώνα και 2) μια μειοψηφία (Παπαγεωργίου, Παπαθανασόπουλος, Σταματόπουλος, Μαυρίκης, Χ. Αντωνάτος) που προσπάθησε να παραμερίσει τους Ζέρβα – Πυρομάγλου, να απαιτήσει τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα και να πείσει τον Γονατά να γίνει ηγέτης της οργάνωσης. Στις 27-12-1942 ο Ζέρβας έγραψε μια επιστολή στον Πετιμεζά, στην οποία ανέφερε ότι οι Παπαγεωργίου – Πετρόπουλος του ζήτησαν να σταματήσει την αντιστασιακή δράση. Μάλιστα, ο Παπαγεωργίου πήγε στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ και ζήτησε από το Ζέρβα την κατάπαυση των εχθροπραξιών εναντίον των Ιταλών εκ μέρους του Θ. Πάγκαλου. Ο Ζέρβας απέρριψε το αίτημα αυτό και απέπεμψε τον Παπαγεωργίου.

Τον Φεβρουάριο του 1943 οι Ιταλοί συνέλαβαν τους Παπαγεωργίου – Παπαθανασόπουλο και μερικούς ακόμα. Το περίεργο και ανεξήγητο της υπόθεσης είναι το ότι οι Ιταλοί απελευθέρωσαν τους δύο πρώτους μέσα σε 45 μέρες. Πολλά ακούστηκαν αργότερα για την επιλεκτική απελευθέρωση των δύο ανδρών. Μόλις αφέθηκαν ελεύθεροι, αξίωσαν την αποκήρυξη των Ζέρβα – Πυρομάγλου και του ένοπλου αγώνα κατά των κατακτητών. Παράλληλα απαίτησαν να δημοσιευτεί στην «Δημοκρατική Σημαία» ένα κείμενο του Γονατά, πράγμα που δεν έγινε δεκτό από την ομάδα των Γιαννακόπουλου – Ματσούκα.

Η ρήξη και η διάσπαση του ΕΔΕΣ ήταν πλέον αναπόφευκτη. Οι στασιαστές (Παπαγεωργίου, Παπαθανασόπουλος κτλ) κατάφεραν να προσεταιριστούν την πλειοψηφία των μελών της ΚΔΕ (Κεντρική Διοικούσα Επιτροπή) χάρη στην κατάχρηση του ονόματος του Γονατά. Οι στασιαστές διέγραψαν τον Γιαννακόπουλο, ο οποίος ήταν ένθερμος δημοκράτης και είχε μεγάλη απήχηση στα χαμηλόβαθμα στελέχη. Σταδιακά, οι υποστηρικτές του Γιαννακόπουλου άρχισαν να διευρύνουν την επιρροή τους και στις οργανώσεις του Πειραιά και κατηγόρησαν τους στασιαστές ότι ήρθαν σε επαφή με την κατοχική κυβέρνηση Ράλλη, μέσω του γερμανόφιλου Ιωάννη Βουλπιώτη, αντιπροσώπου της Telefunken στην Ελλάδα.

Οι στασιαστές άρχισαν σιγά σιγά να αποκαλύπτουν το πραγματικό (δοσιλογικό) τους πρόσωπο. Προχώρησαν στη στρατολόγηση νέων μελών στα οποία χορήγησαν και ταυτότητα έκτακτου αστυνομικού της Ειδικής Ασφάλειας. Ένας μάλιστα από τους στασιαστές, ο Μαυρίκης (που υπήρξε καταδότης), εκτόξευσε την απειλή της εκτέλεσης για όποιον δεν υπάκουγε στις διαταγές των Παπαγεωργίου – Παπαθανασόπουλου. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1943 συνεδρίασε η Επιτροπή Αθήνας του ΕΔΕΣ και αποφάσισε «Να αποκηρυχθούν οι προδότες Παπαγεωργίου, Παπαθανασόπουλος, Μαυρίκης Στυλιανίδης, Σταματόπουλος κ.α.. (…) Να γίνει ανασυγκρότησις του ΕΔΕΣ Αθηνών (…)» .

Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Ιωάννης Βουλπιώτης (διευθυντής της Τελεφούνκεν και στέλεχος του ΕΔΕΣ) ήταν γνωστός του Σταματόπουλου, γερμανόφιλος και αποδεδειγμένα συνεργάτης των Γερμανών. Ο Ζέρβας τον είχε χαρακτηρίσει ως «καθαρό γκεσταπίτη». Η Telefunken που ανήκε στο συγκρότημα της Siemens είχε αναλάβει να εγκαταστήσει τηλεφωνικό δίκτυο στην Ελλάδα. Ο Έλληνας εκπρόσωπος του γερμανικού ομίλου ήταν ο Ιωάννης Βουλπιώτης, ο οποίος παντρεύτηκε την κόρη του Καρλ Φρίντριχ φον Ζίμενς. Στην πορεία έγινε διευθυντής της εταιρείας, ενός ομίλου που εκτός από τη Siemens ήλεγχε την Telefunken, την AEG και πολλές ακόμα εταιρείες.

Ο Μαυρίκης ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΔΕΣ Αθήνας και συνεργάτης των Γερμανών.

Ο εδεσίτης Απόστολος Παπαγεωργίου έγινε Αρχηγός του πυροσβεστικού σώματος Αθήνας στην κατοχή και έλεγε στους αντάρτες να σταματήσουν τον ένοπλο αγώνα.

Ο Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος αποχώρησε από τον ΕΔΕΣ και ανέλαβε ένα Τάγμα Αφαλείας στην Εύβοια. Έγινε δηλαδή ένοπλος συνεργάτης των Γερμανών !

Νεόκοσμος Γρηγοριάδης

Ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης (1878 - 1967) ήταν κεντροαριστερός στρατιωτικός και πολιτικός. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, καταγόταν από την Σαμψούντα και ακολούθησε στρατιωτική σταδιοδρομία. Κατατάχθηκε στο στρατό ως έφεδρος και το 1907 αποφοίτησε από την Στρατιωτική Σχολή Υπαξιωματικών ως ανθυπολοχαγός πεζικού. Ήταν βενιζελικός και πήρε μέρος στο κίνημα Εθνικής Άμυνας, στους Βαλκανικούς πολέμους, στην Ουκρανική εκστρατεία εναντίον των Μπολσεβίκων καθώς και στην Μικρασιατική εκστρατεία. Το 1920 προήχθη σε συνταγματάρχη επ'ανδραγαθία και στη συνέχεια αποστρατεύθηκε για να επανέλθει το 1922.

Στη δίκη των υπαιτίων της Μικρασιατικής Καταστροφής («Δίκη των Έξι») ο Γρηγοριάδης ήταν Επαναστατικός Επίτροπος. Το 1923 αποστρατεύθηκε για δεύτερη φορά και δύο χρόνια αργότερα κλήθηκε πάλι στην ενεργό δράση. Τον Φεβρουάριο του 1926 προήχθη σε υποστράτηγο, αλλά οκτώ μέρες αργότερα αποστρατεύθηκε.

Ασχολήθηκε με την πολική εκλεγόμενος πληρεξούσιος στην Δ΄ Συντακτική Συνέλευση (1924) και γερουσιαστής Έδεσσας. Εντάχθηκε στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, διαγράφηκε όμως το 1930 καθώς ως γερουσιαστής ψήφισε κατά των ελληνοτουρκικών συμφωνιών και εν συνεχεία στράφηκε προς την Αριστερά. Την περίοδο της κατοχής ήταν ηγετικό στέλεχος της αντιστασιακής οργάνωσης Α.Α.Α. ("Αγών - Ανόρθωσις - Ανεξαρτησία") μαζί με το Στέφανο Σαράφη, το Σταμ. Χατζήμπεη, τον Kωνστ. Μανέτα και τον Ιωάννη Πανόπουλο. Στη συνέχεια προσχώρησε στο ΕΑΜ και διετέλεσε Πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ καθώς και εθνοσύμβουλος της ΠΕΕΑ. Το 1950 συμμετείχε στις εκλογές μέσα από τις γραμμές της «Δημοκρατικής Παράταξης». Το 1951 ήταν ένα από τα ιδρυτικά στελέχη της ΕΔΑ.

Η αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ

Η ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων) ήταν μια από τις πιο γνωστές αντιστασιακές οργανώσεις την περίοδο της κατοχής. Πολλοί θεωρούν ότι είναι η τέταρτη σπουδαιότερη οργάνωση, μετά από το ΕΑΜ, τον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ. Ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941 από τον κεντρώο αντιβασιλικό αξιωματικό της αεροπορίας Κώστα Περρίκο. Στην ιδρυτική ομάδα συμμετείχαν επίσης οι Ι. Κατεβάτης, Γ. Αλεξιάδης, Δ. Παπαβασιλόπουλος.

Πριν πάμε στην ΠΕΑΝ, θα πρέπει να πούμε ότι τον Ιούνιο του 1941 ο Περρίκος μαζί με το Γ. Αλεξιάδη και άλλους ίδρυσαν την ολιγομελή αντιστασιακή οργάνωση ΣΣΝ (Στρατιά Σκλαβωμένων Νικητών). Στις 28-10-1941 η βραχύβια ΣΣΝ κυκλοφόρησε την πρώτη της προκήρυξη. Την ίδια μέρα, σε σύσκεψη στο σπίτι του Γ. Αλεξιάδη, αποφασίστηκε η ίδρυση της οργάνωσης ΠΕΑΝ.

Ανώτατο όργανό της ΠΕΑΝ ήταν η Διοικούσα Επιτροπή (ΔΕ). Εφημερίδα της οργάνωσης ήταν η «Δόξα». Αρχηγός της ΠΕΑΝ και επικεφαλής του Ουλαμού Καταστροφών της οργάνωσης ήταν ο Κ. Περρίκος. Ο Γεώργιος Αλεξιάδης (που αργότερα έγινε αντιπρόεδρος και πρόεδρος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού) είχε τη θέση του Γενικού Γραμματέα και του υπεύθυνου Τύπου και Προπαγάνδας. Ο Ουλαμός Καταστροφών (ΟΚ) της ΠΕΑΝ αποτελείτο από τους ακόλουθους : Κώστας Περρίκος, Αντώνης Μυτιληναίος, Σπύρος Γαλάτης, Παναγιώτης Μιχαηλίδης, Νικόλαος Μούρτος, Νικόλαος Λάζαρης, Σπυρίδωνας Στανωτάς, Ιουλία Μπίμπα, Αικατερίνη Μπέση, Αντώνης Χανιώτης, Ιωάννης Νικολόπουλος, Γεώργιος Παπαγιάννης, Αντώνης Κουμινέας.

Η ανατίναξη των γραφείων της ναζιστικής ΕΣΠΟ και της ΟΕΔΕ

Η ΠΕΑΝ κατάφερε να διακριθεί στις δολιοφθορές (σαμποτάζ) και να γράψει το όνομά της με χρυσά γράμματα στην ιστορία της Αντίστασης.

Συγκεκριμένα, η οργάνωση κατόρθωσε να οργανώσει πολύ αξιόλογες αντιστασιακές ενέργειες και να επιφέρει ισχυρότατα πλήγματα σε ελληνικές ναζιστικές οργανώσεις που συνεργάζονταν με τους κατακτητές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανατίναξη των γραφείων της ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ στις 20 Σεπτεμβρίου 1942, στην Αθήνα. Η χιτλεροφασιστική ΕΣΠΟ επιδίωκε να σχηματίσει ελληνική λεγεώνα φιλοναζιστών που θα πολεμούσε στο Ανατολικό μέτωπο στο πλευρό των Γερμανών. Στην προετοιμασία και πραγματοποίηση του χτυπήματος εναντίον της ΕΣΠΟ συμμετείχαν εκτός από τον Περρίκο και οι ακόλουθοι : Α. Μυτιληναίος, Τ. Μιχαηλίδης, Ν. Μούρτος, Ν. Λάζαρης, Σ. Στανωτάς, Σ. Γαλάτης, Αικατερίνη Μπέση και η Ιουλία Μπίμπα. Η ΕΣΠΟ υπέστη βαρύτατο πλήγμα και βυθίστηκε στην παρακμή.

Η προδοτική – ναζιστική ΕΣΠΟ είχε γραφεία επί της οδού Πατησίων. Κατείχε τον πρώτο και το δεύτερο όροφο ενός μεγάλου κτιρίου. Στα μεγάλα μπαλκόνια κυμάτιζε η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία. Στον τρίτο όροφο βρίσκονταν τα στελέχη της γερμανικής GFP (Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία). Το κτίριο διέθετε επίσης και ημιώροφο με είσοδο από τη Γλάδστωνος. Στη σκάλα υπήρχε φρουρός που ζητούσε από τους εισερχόμενους ταυτότητες.

Ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης παρακολούθησαν προσεκτικά το κτίριο και διαπίστωσαν ότι στον ημιώροφο τα μέτρα προστασίας ήταν ελλειπή. Το ιστορικό κτύπημα κατά της ΕΣΠΟ έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου 1942, ημέρα Κυριακή. Η Κυριακή επελέγη γιατί το πρωί θα γινόταν η εβδομαδιαία συγκέντρωση Γερμανών και μελών της ΕΣΠΟ.

Η βόμβα που ετοίμασε η ΠΕΑΝ ήταν ένα δέμα αποτελούμενο από φυσίγγια δυναμίτιδας βάρους 10 οκάδων, τυλιγμένο με πισσόχαρτο. Έξω από το πισσόχαρτο ήταν τυλιγμένα 6 μέτρα βραδύκαυστο φυτίλι και στην άκρη δύο καψούλια, τοποθετημένα στο κέντρο του δυναμίτη. Η άλλη άκρη του φυτιλιού ήταν ελεύθερη απ’ έξω για να πυροδοτηθεί. Το δέμα τοποθετήθηκε σε μια πάνινη σακούλα και σκεπάστηκε από πάνω με χόρτα.

Ιδού τι είπε ο Αντώνης Μυτιληναίος, τρία χρόνια πριν πεθάνει:
« Τη βόμβα την φτιάξαμε στο σπίτι της Ιουλίας Μπίμπα (…) . Την έφερε η Ιουλία μέσα σε ταγάρι σκαπασμένη με ραδίκια από την Κάνιγγος και την παρέδωσε σε μένα και τον Γαλάτη. Την τοποθετήσαμε κάτω από το κλιμακοστάσιο, ανάψαμε τα δύο φυτίλια και βγήκαμε στην Πατησίων. Άναψα ένα τσιγάρο που ήταν το σύνθημα ότι όλα πήγαν καλά και έφυγα στο Αστόρια. Η ώρα ήταν 12 και 5΄ όταν ακούστηκε μια δυνατή έκρηξη που συγκλόνισε όλη την περιοχή. Εκείνη τη στιγμή πετάχτηκε από τη χαρά της η Ιουλία μ’ αγκάλισε και με φίλησε…. Αν μας έπαιρναν είδηση οι Γερμανοί θα μας εκτελούσαν επι τόπου.»

Από την έκρηξη το κτίριο της ΕΣΠΟ σωριάζεται και ένα άσπρο πυκνό σύννεφο σκόνης απλώνεται στην Πατησίων. Ο θόρυβος είναι εκκωφαντικός. Κάποιοι περίεργοι, μαζεύονται στα πεζοδρόμια και παρακολουθούν. Οι Γερμανοί τρέχουν ουρλιάζοντας και βρίζοντας. Νόμισαν πως επρόκειτο περί αεροπορικής επιδρομής και σήμαναν συναγερμό.

Κάτω απο τα ερείπια του κτιρίου ετάφησαν 29 μέλη της ΕΣΠΟ ανάμεσά τους και ο αρχηγός της Σπύρος Στεροδήμος και 43 Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες αφού στον 3ο όροφο εστεγάζοντο υπηρεσίες της Λουφτβάφε. Τραυματίστηκαν επίσης πέντε Γερμανοί στρατιωτικοί και 27 μέλη της ΕΣΠΟ. Επί πέτνε μέρες η Πυροσβεστική ανέσυρα πτώματα από τα ερείπια. Οι ξένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί ανέφεραν ότι ήταν το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη.

Πριν από την ΕΣΠΟ, η ΠΕΑΝ είχε ανατινάξει τα γραφεία της ναζιστικής ελληνικής οργάνωσης ΟΕΔΕ στην πλατεία Κάνιγγος. Η έκρηξη έγινε τον Αύγουστο του 1942 και το εσωτερικό του κτιρίου της ΟΕΔΕ καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι συμμετέχοντες στη βομβιστική επίθεση ήταν οι : Μυτιληναίος, Μιχαηλίδης και Μούρτος.

Η προδοσία του Νταλιάνη και η εκτέλεση του Περρίκου

Μετά το χτύπημα στα γραφεία της ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ, οι Γερμανοί έφθασαν στα ίχνη της ΠΕΑΝ χάρη στη βοήθεια που τους πρόσφερε ένας καταδότης (ρουφιάνος). Ο προδότης που κατέδωσε τα μέλη της ΠΕΑΝ ήταν ο χωροφύλακας Πολύκαρπος Νταλιάνης. Εκτελούσε χρέη συνδέσμου της ΠΕΑΝ με την κατασκοπευτική οργάνωση «Όμηρος». Ο «Όμηρος» είχε συνεχή επαφή με το Βρετανικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής μέσω ασυρμάτου. Ο Νταλιάνης ανακαλύφθηκε από τον Άγη Βλάχο και τους συναγωνιστές του, στελέχη του «Ομήρου».

Το αποτέλεσμα της προδοσίας ήταν να συληφθούν από τους Γερμανούς στις 11-11-1942 οι εξής : Περρίκος, Μυτιληναίος, Μπίμπα, Δ. Παπαδόπουλος και Κ. Γιαννάτος. Στη συνέχεια συνέλαβαν στις κατοικίες τους τους : Θ. Σκούρα, Γιάννη, Διονύσιο και Γεράσιμο Κατεβάτη¸ Δ. Παπαβασιλόπουλο, Ν. Αιλιανό, Δημήτρη και Πέτρο Λόη, Αικατερίνη Μπέση και Σ. Γαλάτη .

Ο Κ. Περρίκος δικάστηκε από γερμανικό στρατοδικείο και ανέλαβε όλη την ευθύνη για το εντυπωσιακό σαμποτάζ. Καταδικάστηκε δις εις θάνατον και 15 χρόνια φυλάκιση. Εκτελέστηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1943 στην Καισαριανή.

Η Ιουλία Μπίμπα καταδικάστηκε δις εις θάνατον και 15 χρόνια φυλάκιση και εκτελέστηκε δια πελέκεως, πιθανόν στη Γερμανία.

Ο Σπύρος Γαλάτης καταδικάστηκε σε θάνατο και 15ετή φυλάκιση, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε 19 χρόνια καταναγκαστικά έργα. Το Φεβρουάριο του 1944 μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συσκέντρωσης στη Γερμανία και παρέμεινε εκεί μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Αντώνης Μυτιληναίος κατόρθωσε και δραπέτευσε με μυθιστορηματικό τρόπο από τα κρατητήρια της Γκεστάπο Πειραιά και οι Γερμανοί τον επικήρυξαν με το ποσό των 500.000 δραχμών. Στην προσπάθειά του να διαφύγει στη Μέση Ανατολή συνελήφθη από τους Ιταλούς. Κατόρθωσε όμως να δραπετεύσει κατά τη μεταφορά του στις φυλακές Αβέρωφ. Τελικά έφθασε στη Μέση Ανατολή.

Η Αικατερίνη Μπέση συνελήφθη και καταδικάστηκε σε 5 χρόνια κάθειρξη. Παρά τα βασανιστήρια που υπέστη, δεν είπε τίποτα. Κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Πέθανε το 1979.

Ο Νίκος Λάζαρης έφυγε για το βουνό όπου κατατάχθηκε στον ΕΔΕΣ. Το Δεκέμβρη του 1944 συνελήφθη από την ΟΠΛΑ και εκτελέστηκε.

Ο Νίκος Μούρτος συνελήφθη από τους Γερμανούς στα τέλη του 1943, βασανίστηκε και φυλακίστηκε. Στη συνέχεια πήγε στη Μέση Ανατολή.

Ο προδότης Νταλιάνης που κατέδωσε διάφορα μέλη της ΠΕΑΝ στους Γερμανούς δεν έμεινε ατιμώρητος. Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1942 συγκροτήθηκε έκτακτο στρατοδικείο με μέλη του τον Κιτριλάκη, το Δόβα και το Βλάχο. Βρήκαν ότι υπήρχαν πολλά και σοβαρά ενοχοποιητικά στοιχεία για τον Νταλιάνη και αποφάσισαν να του επιβάλουν την θανατική ποινή, καθώς συνιστούσε απειλή για τον «Όμηρο» και τα υπόλοιπα μέλη της ΠΕΑΝ. Μάλιστα είχε υποσχεθεί στους Γερμανούς ότι θα τους οδηγούσε στην εκ νέου σύλληψη του Μυτιληναίου. Στις 17 Δεκεμβρίου 1942 κάλεσαν τον Νταλιάνη σε ένα υπόγειο καταφύγιο του «Ομήρου» στον οδό Παμίσου. Ο προδότης Νταλιάνης πήγε ανυποψίαστος. Τον περίμεναν ο Βλάχος και διάφορα μέλη του «Ομήρου» (Γιαννακλάρης, Τσούλος, Τζούρος) και τον ανέκριναν. Ο Νταλιάνης ομολόγησε ότι αυτός κατέδωσε τα μέλη της ΠΕΑΝ. Ύστερα από αυτό, οι αντιστασιακοί τον σκότωσαν χτυπώντας τον επανειλημμένα στο κεφάλι με ένα βαρύ σφυρί. Απ’ έξω περίμενε ένα αυτοκίνητο με οδηγό τον Δημήτρη Κτενά, μέλος του «Ομήρου». Έβαλαν το πτώμα στο πορτ μπαγκάζ, το μετέφεραν στη Νέα Σμύρνη και το πέταξαν σε έναν αγωγό αποχέτευσης. Το πτώμα δεν βρέθηκε ποτέ.

Η συνέχιση του αγώνα

Από τις 8 Ιανουαρίου 1943 μέχρι τις 12 Μαρτίου 1945, η ΔΕ της ΠΕΑΝ αποτελείτο από τους : Γεώργιο Αλεξιάδη, Διονύσιο Παπαβασιλόπουλο, Θ. Μπαγλανέα, Κ. Ελευθεριάδη, Π. Καρακώστα, Γ. Σταμόπουλο, Π. Λιαρούτσο, Σ. Χούλη, Α. Μίχα, Α. Παναγιωτόπουλο, Κ. Καραμάνο και Ν. Ρηγόπουλο.

Η ΠΕΑΝ ήταν υπέρμαχος της συνεργασίας νε τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Πάνω απ’ όλα έθετε τη μάχη εναντίον των κατακτητών και θεωρούσε αναγκαία την ενότητα του αντιστασιακού αγώνα. Από πολύ νωρίς, ήδη από το φθινόπωρο του 1942, άρχισε να δέχεται συκοφαντικές επιθέσεις από το ΕΑΜ, την ΟΚΝΕ (νεολαία του ΚΚΕ) και το ΚΚΕ. Το εντυπωσιακό σαμποτάζ εις βάρος της ΕΣΠΟ, η ΟΚΝΕ το χαρακτήρισε «προβοκάτσια της Γκεστάπο στην οδό Πατησίων» ! Το 1943 η ΟΚΝΕ έφθασε στο εξωφρενικό σημείο να μιλήσει για «δήθεν» σύλληψη του Περρίκου από τους Γερμανούς ! Φυσικά παρέβλεψε να αναφέρει ότι αρκετά ηγετικά στελέχη της ΠΕΑΝ, μεταξύ των οποίων και ο Περρίκος, εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Βαρύτατους και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς χρησιμοποίησαν και στις επιθέσεις τους εναντίον της «Δόξας» (εφημερίδα της ΠΕΑΝ). Η Κομμουνιστική Επιθεώρηση (τεύχος 25, Απρίλιος 1944) έγραψε : «Η ‘‘Δόξα’’ σαν όργανο των χορτάτων, δείχνει όλη την αναλγησία της πλουτοκρατίας, μπρος στο δράμα της πείνας του Ελληνικού λαού, όλο τον τομαρισμό των μαυραγοριτών …» . Όμως η πιο απαράδεκτη και ύπουλη ενέργεια του ΚΚΕ ήταν ότι αποκάλυψε σε έντυπα, ονόματα στελεχών της ΠΕΑΝ. Τα έντυπα αυτά έπεσαν στα χέρια των Γερμανών και έτσι οι Θ. Μπαγλανέας, Γ. Ιωαννίδης, Σ. Γουρδομιχάλης και άλλοι αναγκάστηκαν να κρυφτούν και μετά να φύγουν για τα βουνά ή τη Μέση Ανατολή. Παρόλα αυτά, η ΠΕΑΝ συνέχισε να κρατάει ενωτική γραμμή. Η ΕΠΟΝ (νεολαία του ΕΑΜ), σε προκήρυξή της το φθινόπωρο του 1943, ανέφερε ότι «η ΠΕΑΝ έχει βρωμερό αντιλαϊκό χαρακτήρα».

Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ΠΕΑΝ φρόντισε να δώσει ένα μάθημα και στους μαυραγορίτες. Στη Στοά Πεσματζόγλου, διάφοροι μαυραγορίτες υπέστησαν άγριο ξυλοδαρμό από μέλη της ΠΕΑΝ με επικεφαλής τον Νίκο Λάζαρη.

Στις 3 Νοεμβρίου 1943, το Τμήμα Αθηνών του Ουλαμού Καταστροφών της ΠΕΑΝ διενήργησε μεγάλο σαμποτάζ στο Πυριτιδοποιείο. Το σαμποτάζ σχεδιάστηκε από το Χρήστο Μαυρομμάτη και εκτελέστηκε με επιτυχία από την ομάδα του Αντώνη Κουμινέα, αν και ο ίδιος σκοτώθηκε.

Αντιστασιακή δραστηριότητα είχε όμως και το τμήμα Πειραιά του Ουλαμού Καταστροφών της ΠΕΑΝ. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η ολοκληρωτική καταστροφή του φορτηγού πλοίου «Λούτσε», που είχε αγκυροβολήσει έξω από το λιμάνι του Πειραιά τον Μάρτιο του 1942 και μετέφερε πολεμικό υλικό.

Η ΠΕΑΝ έδρασε καθ’όλη τη διάρκεια της κατοχής. Διαλύθηκε στις 12 Μαρτίου 1945 μετά από απόφαση των μελών της.

Κώστας Περρίκος, ο αρχηγός της ΠΕΑΝ

Ο Κώστας Περρίκος (1905 - 1943) γεννήθηκε στα Μαστιχοχώρια της Χίου. Σε ηλικία 11 ετών έχασε τον πατέρα του. Τότε τον πήρε κοντά της μια θεία του στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το 1925 επέστρεψε στην Ελλάδα. Γράφτηκε στη Στρατιωτική Σχολή Αεροπλοϊας και το 1932 έγινε ανθυποσμηναγός. Παντρεύτηκε τη Μαρία Δεληγιώργη και απέκτησε τρία παιδιά. Το 1934 γνώρισε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και εντάχθηκε στο κόμμα του, δηλαδή στο ΕΕΚ. Ως νεαρός αξιωματικός δημοσίευσε διάφορα άρθρα στα οποία τόνιζε ότι έπρεπε να ενταθεί η εκπαίδευση του προσωπικού της Ελληνικής Αεροπορίας και να δημιουργηθεί αεροπορική βιομηχανία. Τα άρθρα του αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να συλληφθεί και να δικαστεί. Το 1935, αν και αθωώθηκε, αποτάχθηκε από την Αεροπορία. Αργότερα ζήτησε να επανέλθει στο στρατό υπό οποιαδήποτε ιδιότητα. Το αίτημά του έγινε δεκτό και κλήθηκε να παρουσιαστεί στις 25 Νοεμβρίου 1940. Αμέσως έφυγε για το μέτωπο. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς, ο Περρίκος ίδρυσε την οργάνωση ΣΣΝ και λίγο αργότερα την ΠΕΑΝ. Ήταν δραστήριος, μαχητικός και αξιοπρεπής μέχρι το τέλος. Χάρη στα δύο χτυπήματα εναντίον των ναζιστικών ελληνικών οργανώσεων (ΕΣΠΟ και ΟΕΔΕ) κατάφερε να εμποδίσει την αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία, αλλά και Ελλήνων πολεμιστών στο Ανατολικό μέτωπο στο πλευρό των ναζί.

Ο Περρίκος δεν υπολόγισε όμως ότι θα μπορούσε να προδοθεί από έναν Έλληνα. Συνελήφθη από τους Γερμανούς το Νοέμβριο του 1942 και υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Όμως δεν κατέδωσε κανέναν από τους συναγωνιστές του. Ανέλαβε μόνος του την ευθύνη για όλες τις ενέργειες. Μέσα από τις φυλακές Αβέρωφ όπου βρισκόταν ως μελλοθάνατος, έγραψε ένα σημείωμα προς το γιο του : «Δούλεψε για να σταματήσουν οι πόλεμοι, να ευημερήσουν όλοι οι άνθρωποι, να ενωθούν τα κράτη της Ευρώπης, να ειρηνεύσει και να ευτυχήσει ο κόσμος. Δούλεψε για να καταργηθούν οι τεχνητοί φραγμοί που παρεμποδίζουν και σε άπειρες περιπτώσεις ματαιώνουν την πρόοδο των αξιών. Δούλεψε για την επικράτηση της Δημοκρατίας. Αφιέρωσε τη ζωή σου στην Ελλάδα και στην ανθρωπότητα.» .

Εισβολή Τούρκων κομάντος στην Κύπρο, στην περιοχή Λεύκα (Σεπτέμβριος 2011)

Τούρκοι κομάντος εισέβαλαν στην ελεύθερη Κύπρο και συγκεκριμένα στην περιοχή Λεύκα. Περνώντας χωρίς να γίνουν αντιληπτοί ανάμεσα από τις γραμμές του ΟΗΕ έφτασαν σε μη επανδρωμένο φυλάκιο της Εθνοφρουράς (ΕΦ), έκλεψαν ελληνικές και κυπριακές σημαίες και έγραψαν συνθήματα υπέρ του Τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους του Ντενκτάς στους τοίχους του φυλακίου.

Η συγκεκριμένη καταδρομική επιχείρηση δείχνει την προσπάθεια της Τουρκίας να κλιμακώσει την ένταση στο νησί ενόψει των γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ. Τις τελευταίες ημέρες η αντιπαράθεση της Τουρκίας με την Κύπρο και το Ισραήλ γίνεται όλο και πιο έντονη, ενώ παράλληλα το Ισραήλ επιθυμεί συνεργασία με Κύπρο και Ελλάδα σε διάφορους τομείς.

Το υπουργείο Άμυνας της Κύπρου διέταξε έρευνα για το περιστατικό στην περιοχή της Λεύκας, ενώ η υπόθεση απασχολεί και την Αστυνομία. Ανάστατοι από την τουρκική επιδρομή οι κάτοικοι της περιοχής, ζητούν να επανδρωθούν ξανά κάποια φυλάκια.

Όπως δήλωσε ο κοινοτάρχης στο τηλεοπτικό σταθμό οι κάτοικοι της περιοχής είχαν ζητήσει από το ΓΕΕΦ την επάνδρωση του φυλακίου, αλλά η απάντηση ήταν αρνητική.

Μετά από το συμβάν, η Εθνοφρουρά της Κύπρου και η ΕΛΔΥΚ βρίσκονται σε εγρήγορση.

Δείτε στο YouTube σχετικό βίντεο στην ακόλουθη διεύθυνση :

http://www.youtube.com/watch?v=dzRuERQQ7MI&feature=channel_video_title

Η δωροδοκία Α. Παπανδρέου - Μητσοτάκη από την ITT (έγγραφο - βόμβα)

Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε με συντομία στον τρόπο με τον οποίο επενέβη η γιγαντιαία αμερικάνικη εταιρεία ITT στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας το 1965 και στην απόφασή της να δωροδοκήσει με μεγάλο χρηματικό ποσό τους Ανδρέα Παπανδρέου και Κωνσταντίνο Μητσοτάκη (της Ένωσης Κέντρου) για να υπονομεύσουν την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου και να συμβάλλουν με διάφορους τρόπους στην πτώση της και στη δημιουργία κλίματος πολιτικής αστάθειας.

Η γιγαντιαία εταιρεία ITT Corporation (Διεθνής Τηλεφωνία Τηλεγραφία) εδρεύει στις ΗΠΑ (USA), είναι ο μεγαλύτερος κατασκευαστικός όμιλος εταιρειών τηλεπικοινωνιών στον κόσμο και διαθέτει πλήθος θυγατρικών εταιρειών. Έχει από παλιά συγκεντρώσει στα χέρια της και οικονομική και πολιτική δύναμη με αποτέλεσμα να δρα ανεξέλεγκτα και να επεμβαίνει ωμά και παρασκηνιακά στα εσωτερικά πολιτικά ζητήματα διαφόρων χωρών, χρησιμοποιώντας διάφορα αθέμιτα μέσα για να ικανοποιήσει τα συμφέροντά της. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία και χρηματοδότηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος του ακροδεξιού Πινοσέτ (το 1973) που ανέτρεψε τον νόμιμα εκλεγμένο σοσιαλιστή πρόεδρο της Χιλής Σαλβαδόρ Αλιέντε, ο οποίος ήταν ένας από τους ικανότερους κυβερνήτες στην ιστορία της Νότιας Αμερικής.

Βρώμικο ρόλο δεν έπαιξε μόνο στη Χιλή η αμερικάνικη ITT, αλλά και στην Ελλάδα. Το 1965, όταν η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου βρισκόταν στην εξουσία, η πανίσχυρη εταιρεία ITT αποφάσισε να παρέμβει στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας και να χρηματοδοτήσει την πτώση της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ) και τη δημιουργία κλίματος πολιτικής αστάθειας, το οποίο θα οδηγούσε σε σύντομο χρονικό διάστημα στην πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας από τους ακροδεξιούς συνταγματάρχες.

Ο Χάρολντ Τζενήν [Harold "Hal" Sydney Geneen (1910 - 1997)] ήταν ο πρόεδρος της ITT που αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή το βρώμικο σχέδιο αποσταθεροποίησης στην Ελλάδα. Στενοί συνεργάτες του ήταν : 1) ο Ουίλιαμ Μέρριαμ (William R. Merriam), επικεφαλής στο γραφείο της ITT στην Washington των ΗΠΑ και 2) η Ντίτα Μπέαρντ (Dita Beard), γραμματέας της ITT, οπαδός των Ρεπουμπλικάνων και φίλη του επιχειρηματία Ροκφέλλερ (Rockefeller).

Ο πρόεδρος της ITT κάλεσε τον Ουίλιαμ Μέρριαμ και του ανέθεσε το σχέδιο «Προσέγγιση» (Approaching Project), δηλαδή την αποστασία βουλευτών της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ) για να πέσει η κυβέρνηση και να δημιουργηθεί κλίμα πολιτικής αστάθειας. Ο Ουίλιαμ Μέρριαμ ήρθε σε επαφή με υψηλόβαθμο στέλεχος της CIA, το οποίο του συνέστησε να απευθυνθεί στον Ουίλιαμ Μπρόου, πράκτορα εκπαιδευμένο στην αποσταθεροποίηση καθεστώτων (ο ίδιος ο Μπρόου εργάστηκε έπειτα στη Χιλή για την ανατροπή του σοσιαλιστή Προέδρου Αλλιέντε).

Τελικά ο πράκτορας Μπρόου συναντήθηκε με τον Χάρολντ Τζενήν στην Ουάσινγκτον, στις 8 Απριλίου 1965 και του είπε ότι η CIA θα μπορούσε να εφαρμόσει το αποσταθεροποιητικό σχέδιο «Προσέγγιση» στην Ελλάδα με επιτυχία, αρκεί να είχε την απαραίτητη οικονομική υποστήριξη. Ο Τζενήν έμεινε ευχαριστημένος και του υποσχέθηκε ότι θα δώσει όσα χρήματα ήταν απαραίτητα. Η επόμενη συνάντηση των δύο ανδρών έγινε στις 16 Μαΐου 1965. Εν τω μεταξύ, στην Ελλάδα υπήρχαν ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις, ξέσπασε το σκάνδαλο της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ και οι σχέσεις του Γ. Παπανδρέου με το βασιλιά χειροτέρευαν όλο και περισσότερο.

Στο σημείο αυτό, αποφάσισε να αναλάβει δράση η Ντίτα Μπέαρντ (Dita Beard), γραμματέας της ITT και άτομο της απόλυτης εμπιστοσύνης του Χ. Τζενήν. Στις 13 Μαΐου 1965 η Ντίτα Μπέαρντ συνάντησε τον Μέρριαμ της ITT και τον πράκτορα Μπρόου της CIA. Στη συνάντηση αυτή, αποφασίστηκε να μεταφερθούν στην Αθήνα 50 εκατομμύρια δολλάρια, στο τέλος του μήνα, από τον Ουίλιαμ Μέρριαμ και τον Ρόμπερτ Μπέρετζετζ, υπό την κάλυψη της CIA στην Ελλάδα. Πριν το σχέδιο «Προσέγγιση» τεθεί σε εφαρμογή, η Ντίτα Μπέαρντ έστειλε στον Ρόστοου, σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, ένα εμπιστευτικό κείμενο όπου εξηγούσε σε ποιους Έλληνες θα δίνονταν τα 50.000.000 δολλάρια για να επιτευχθεί το σχέδιο πολιτικής αποσταθεροποίησης στην Ελλάδα.

Παραθέτουμε παρακάτω το έγγραφο – βόμβα, στο οποίο η Ντίτα Μπέαρντ, γραμματέας της αμερικάνικης ITT ανέφερε ότι μέρος των 50 εκατομμυρίων δολλαρίων θα δινόταν για τη δωροδοκία των Ανδρέα Παπανδρέου και Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, με σκοπό να υπονομεύσουν με διάφορους τρόπους την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ) και να συμβάλουν στην πτώση της. Το συγκεκριμένο έγγραφο δεν υπάρχει πουθενά στο Internet.

Στις 30 Μαΐου 1965 το βράδυ, προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού ένα ιδιωτικό τζετ. Ένας άντρας κατέβηκε και μπήκε σε ένα αυτοκίνητο που τον περίμενε. Μέσα σε αυτό ήταν ο Ρίτσαρντ Μπάρουμ, ο Τζων Πάτρικ Όουεν και ο υποσταθμάρχης της CIA στην Ελλάδα Σ. Γκρην. Κατευθύνθηκαν σε μια βίλα στο Παλαιό Ψυχικό. Εκεί τους περίμεναν ο Ρίτσαρντ Λούθερ (προσωπικός φίλος του μετέπειτα δικτάτορα Παπαδόπουλου), ο Ντάνιελ Μπρούστερ, ο Τζον Μώρυ της CIA και άλλοι. Ο άνδρας που ήρθε με το ιδιωτικό τζετ ήταν ο Ουίλιαμ Μέρριαμ (William Merriam) της ITT. Στη συνάντηση παρευρέθηκε και ο Ρόμπερτ Μπέρετζετζ της ITT, ο οποίος κρατούσε τη βαλίτσα με τα χρήματα για τη δωροδοκία των πολιτικών.

Οι παρευρισκόμενοι απόφασισαν ότι θα έπρεπε να ρίξουν την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γ. Παπανδρέου μέσω της εξαγοράς συνειδήσεων. Η ITT υποσχέθηκε ότι θα έδινε ακόμα 20 εκατομμύρια δολάρια μετά την εκδήλωση του σχεδίου «Προσέγγιση». Συμφώνησαν να δωροδοκήσουν αρχικά : 1) τον Κ. Μητσοτάκη για να πληρώσει διάφορα μέλη της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ) με σκοπό να αποχωρήσουν από αυτήν και να την ρίξουν από την εξουσία (να κάνουν δηλαδή Αποστασία) και 2) τον Ανδρέα Παπανδρέου για να μην αποκαλύψει το σχέδιο αποσταθεροποίησης και για να «σπρώξει» ορισμένους πολιτικούς της ΕΚ στην έξοδο από το κόμμα, απειλώντας τους ότι σε ενδεχόμενη αναρρίχησή του στην αρχηγία της ΕΚ θα τους διέγραφε ο ίδιος από το κόμμα με συνοπτικές διαδικασίες.

Ο Αμερικανός πρεσβευτής Χένρυ Λαμπουίζ θα έκλεινε στις 20 Μαΐου 1965 συνάντηση με τους Α. Παπανδρέου και Κ. Μητσοτάκη στην Αθήνα, όπου ο Τζον Μώρυ της CIA θα τους μοίραζε τα χρήματα.

Το σχέδιο της εξαγοράς συνειδήσεων είχε τελικά μεγάλη επιτυχία. Ο Α. Παπανδρέου (που αργότερα ίδρυσε το ΠΑΚ και το ΠΑΣΟΚ) δεν αποκάλυψε ποτέ τίποτα για αυτό, παρακολουθώντας απτόητος και ατάραχος την πτώση της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ), ο Κ. Μητσοτάκης (που αργότερα έγινε αρχηγός της ΝΔ) μαζί με Τσιριμώκο, Στέφανο Στεφανόπουλο και άλλους παράτησαν την ΕΚ, ρίχνοντάς την από την εξουσία και σχηματίζοντας βραχύβιες κυβερνήσεις αποστατών που στηρίχθηκαν με την ψήφο της ΕΡΕ.

Τα δραματικά γεγονότα που ακολούθησαν είναι γνωστά.

15 Ιουλίου 1965 : παραίτηση Γ. Παπανδρέου. Ο Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας που αποστάτησε από την ΕΚ, ορκίζεται Πρωθυπουργός.

4 Αυγούστου 1965 : καταψηφίζεται στη Βουλή η κυβέρνηση του αποστάτη Αθανασιάδη - Νόβα

20 Αυγούστου 1965 : σε κλίμα μεγάλης έντασης και πολυάριθμων μαζικών διαδηλώσεων από υποστηρικτές της ΕΚ και της ΕΔΑ, ο αποστάτης Ηλίας Τσιριμώκος ορκίζεται Πρωθυπουργός. Στις 28 Αυγούστου η κυβέρνησή του καταψηφίζεται από τη Βουλή.

17 Σεπτεμβρίου 1965 : ορκίζεται Πρωθυπουργός ο αποστάτης Στέφανος Στεφανόπουλος. Αντιπρόεδροι ορκίζονται οι Τσιριμώκος και Νόβας, ενώ ο Μητσοτάκης γίνεται υπουργός Συντονισμού και Οικονομικών. Στις 21 Δεκεμβρίου 1966 πέφτει και αυτή η κυβέρνηση. Η πολιτική αστάθεια συνεχίζεται.

21 Απριλίου 1967 : Μια ομάδα ακροδεξιών στρατιωτικών κάνει πραξικόπημα, εγκαθιδρύοντας χούντα.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι κυβερνήσεις των αποστατών ήταν αυτές που τοποθέτησαν σε θέσεις – κλειδιά του στρατιωτικού μηχανισμού τους επίδοξους πραξικοπηματίες (π.χ. τοποθέτηση του Παττακού στα τεθωρακισμένα στο Γουδί τον Οκτώβριο του 1966 κ.α.).

Σχετικά με την αποστασία του 1965, προκύπτει (από το έγγραφο της δωροδοκίας και άλλα γεγονότα) το συμπέρασμα ότι μερίδιο ευθύνης για την πτώση της κυβέρνησης της ΕΚ είχαν

όχι μόνο οι Μητσοτάκης - Νόβας – Τσιριμώκος – Στεφανόπουλος, αλλά και ο Ανδρέας Παπανδρέου.