Οι τελευταίοι αντάρτες του ΔΣΕ Κρήτης. Η θρυλική απόδραση των 6

Θα σας αφηγηθούμε, με όσο μεγαλύτερη συντομία μπορούμε, μια αληθινή ιστορία. Την ιστορία λίγων αλλά ριψοκίνδυνων αριστερών ανταρτών που συνέχισαν τον ένοπλο αγώνα, ακόμα και μετά την ήττα του ΔΣΕ.

Όπως είναι γνωστό, ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα άρχισε το 1946 και τελείωσε το 1949 με την ήττα του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Όμως, ακόμα και μετά την ήττα του ΔΣΕ, υπήρξε μια ολιγομελής ομάδα αριστερών ανταρτών που παρέμεινε με τα όπλα στα χέρια σε διάφορα βουνά της Κρήτης και συνέχισε τον αγώνα μέχρι το 1962. Δηλαδή για 13 ολόκληρα χρόνια μετά, συνέχιζαν το αντάρτικο ρισκάροντας την ίδια τους τη ζωή. Σε συνθήκες απόλυτης παρανομίας, με τα μέλη και τους οπαδούς του ΚΚΕ σε φυλακές – εξορίες κτλ, μια χούφτα ανδρών και γυναικών πάλεψαν ως το τέλος, αποδεικνύοντας ότι διέθεταν τεράστια ψυχικά αποθέματα.

Ποια άτομα αποτελούσαν αυτή την ομάδα ; Ο Νίκος Κοκοβλής, η Παγώνα Κοκοβλή (αδελφή του Νίκου), η Αργυρώ Πολυχρονάκη, ο Σταμάτης Μαριόλης, ο Γιάννης Λιονάκης και ο Κωστής Λιονάκης. Δηλαδή 4 άνδρες και 2 γυναίκες. Οι ζωές αυτών των έξι ανθρώπων ενώθηκαν σε μια κοινή πορεία επιβίωσης.

Το φορτίο που σήκωσαν στις πλάτες τους υπήρξε αρκετά βαρύ. Ήταν οι υπεύθυνοι για την ανασυγκρότηση παράνομων πυρήνων και στη συνέχεια των οργανώσεων του ΚΚΕ, με τη Χωροφυλακή να αναζητάει συνεχώς τα ίχνη τους.

Αυτά τα 6 άτομα, ύστερα από πολλά χρόνια σκληρής δοκιμασίας, παρανομίας και διώξεων κατάφεραν το 1962 να διαφύγουν στην Ιταλία και από εκεί, μετά από αφάνταστες περιπέτειες, μέσω Ουγγαρίας, στην Τασκένδη της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ). Ήταν μια αξιοθαύμαστη προσπάθεια επιβίωσης με αίσιο τέλος.

Τη συγκλονιστική ιστορία των τελευταίων ανταρτισσών του ΔΣΕ Κρήτης αφηγήθηκε η Αργυρώ Πολυχρονάκη σε ένα γράμμα που έστειλε στον Κώστα Γκριτζώνα. Στο γράμμα αυτό, αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής :

«Από τις εννέα [αντάρτισσες] που μείναμε, τέσσερις σκοτώθηκαν σε συμπλοκές : οι Αθηνά Χανταμπάκη και Ελένη Παπαγιαννάκη τον Απρίλη του 1949. Η Βαγγελιώ Κλάδου στις 5 Δεκέμβρη του 1949. Και η Μαρία Μποράκη στις 11 του ίδιου μήνα. Τρεις συνελήφθησαν : η Γεωργία Σκευάκη και η Ξένια Ατανασάκη την άνοιξη του 1952, ενώ η Ανδριανή Καταρτζόγλου είχε συλληφθεί προηγούμενα. Δύο αντάρτισσες γλυτώσαμε : η Παγώνα Κοκοβλή-Λιονάκη και η Αργυρώ Πολυχρονάκη-Κοκοβλή, μαζί με έξι ακόμα άντρες-αντάρτες. Παραμείναμε παράνομες – επικηρυγμένες μέχρι το 1962. Ύστερα από εντολή της ΚΕ του ΚΚΕ αποδράσαμε και μαζί με τους τέσσερις από τους έξι συντρόφους μας ήρθαμε στην Τασκένδη. Στο διάστημα από τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα μέχρι το 1962δουλεύαμε παράνομα όπως και οι υπόλοιποι σύντροφοί μας, καθοδηγώντας τις παράνομες επονίτικες οργανώσεις. […] Όλες οι αντάρτισσες είχαν διακριθεί στις μάχες που έδωσε ο ΔΣΕ. Αλλά και στην καρτερικότητα, στην ανοχή, στις κακουχίες και στις στερήσεις. Σ’ έναν τόπο, σ’ ένα νησί όπου δεν υπήρχαν μετόπισθεν για ν’ ανασάνεις κάποια στιγμή, που βρισκόσουν σ’ ένα κυνηγητό ακατάπαυστο από πολυάριθμες αντίπαλες δυνάμεις, που είχες να κάνεις με συνεχείς, ολονύχτιες πορείες, ξυπόλυτος, γυμνός, πεινασμένος, σε βουνά (μαδάρες τις λέμε στην Κρήτη) γυμνά και άνυδρα, η ζωή ιδιαίτερα για τις γυναίκες ήταν πάρα πολύ δύσκολη.» .

Στις 22 Ιουνίου 1962 ένα μικρό πλοίο αναχωρεί από τη Γλυφάδα με προορισμό το Οτράντο της Νότιας Ιταλίας. Ένας ηλικιωμένος ναυτικός και ο γιος του έχουν πάρει μια ριψοκίνδυνη απόφαση. Φυγαδεύουν παράνομα 4 άνδρες και 2 γυναίκες. Είναι η ομάδα των 6 τελευταίων ανταρτών του ΔΣΕ Κρήτης που έζησαν υπό διωγμό για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και επέδειξαν αξιοθαύμαστες ψυχικές και σωματικές αντοχές.

Ποια ήταν η διαδρομή του καθενός από τους 6 τελευταίους μαχητές του ΔΣΕ Κρήτης ; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, θα παραθέσουμε σύντομα βιογραφικά σημειώματα των πρωταγωνιστών αυτής της ιστορίας.

Νίκος Κοκοβλής (1920 - 2012) :

Γεννήθηκε το 1920 στη Μικρά Ασία. Λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής ήρθαν πρόσφυγες στα Χανιά. Η Κατοχή τον βρήκε να σπουδάζει στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή. Αναγκάστηκε να επιστρέψει στα Χανιά. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), δηλαδή στη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση της Ελλάδας. Διετέλεσε γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Χανίων για ένα διάστημα. Το 1947 ανέβηκε στο βουνό για να πολεμήσει στις τάξεις του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Τον Ιούνιο του 1948 δόθηκε η τελευταία μάχη : η μάχη της Σαμαριάς. Ο Γιάννης Βίγλης από τη Σαμαριά διέσωσε μια ομάδα διωκόμενων ανταρτών, οδηγώντας τους από ένα δύσβατο πέρασμα μέσω Πρινιά και Τρυπητής σε ασφαλές μέρος πάνω από το Κουστογέρακο. Εκεί γράφτηκε ο επίλογος του ΔΣΕ Κρήτης. Ο Κοκοβλής διέφυγε το 1962 στην Ιταλία. Βρήκε καταφύγιο στην Τασκένδη της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1976 επέστρεψε στην Ελλάδα μαζί με τη σύζυγό του και συνέχισε την πολιτική του δράση μέσα από το ΚΚΕ Εσωτερικού (στο οποίο εντάχθηκε το 1968), την ΑΚΟΑ, το Συνασπισμό και το ΣΥΡΙΖΑ. Έφυγε από τη ζωή στις 11 Αυγούστου 2012.

Γιάννης Λιονάκης (1921 - 2012) :

Ο Γιάννης Λιονάκης γεννήθηκε το 1921 στο Γαβαλοχώρι. Το 1938 εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Την περίοδο της Κατοχής έγινε αντάρτης του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Μετά την απελευθέρωσε της Ελλάδας, δραπέτευσε από τον κυβερνητικό στρατό και προσχώρησε στο ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Ήταν στην ομάδα των 6 που κατάφεραν να διαφύγουν στην Ιταλία το 1962. Έφυγε από τη ζωή στις 21 Ιανουαρίου 2012.

Αργυρώ Πολυχρονάκη – Κοκοβλή :

Γεννήθηκε το 1927 στο χωριό Δρακώνα των Χανίων. Συμμετείχε στην ΕΠΟΝ. Συνελήφθη το 1947 και οδηγήθηκε στη φυλακή. Αποφυλακίστηκε το 1948 λόγω έλλειψης στοιχείων. Στις αρχές του 1948 πήγε στο βουνό και εντάχθηκε στο ΔΣΕ. Στο βουνό γνώρισε το Νίκο Κοκοβλή, με τον οποίο είχε κοινή πορεία και στη ζωή και στο αντάρτικο. Έζησαν στη Σοβιετική Ένωση ως πολιτικοί πρόσφυγες για πολλά χρόνια και το 1976 επαναπατρίστηκαν.

Σταμάτης Μαριόλης (1925 - 2007) :

Γεννήθηκε το 1925 στον Πειραιά και ήταν μανιάτικης καταγωγής. Τον Ιούλιο του 1947 υπηρετούσε τη θητεία του ως αεροπόρος στο αεροδρόμιο του Μάλεμε. Τότε, μια ομάδα ανταρτών κατέλαβε το αεροδρόμιο, πήρε μεγάλες ποσότητες όπλων και πυρομαχικών και έφυγε. Ο Σταμάτης, ως μέλος του ΚΚΕ, τους βοήθησε αποφασιστικά. Συμμετείχε στο αντάρτικο και κρυβόταν στην περιοχή της Κισάμου. Ήταν ένας από τους 6 που διέφυγαν στην Ιταλία το 1962. Έφυγε από τη ζωή το 2007.

Παγώνα Κοκοβλή (1922 - 1994) :

Ήταν αδελφή του Νίκου Κοκοβλή και μέλος της ΕΠΟΝ στην περίοδο της Κατοχής. Ανέβηκε στο βουνό πριν από τον αδερφό της. Στο αντάρτικο είχε το ψευδώνυμο «Κατερίνα». Διέφυγε και αυτή στην Ιταλία το 1962.

Κώστας Λιονάκης (1925 - 1993) :

Γεννήθηκε το 1925 και ήταν αδερφός του Γιάννη Λιονάκη. Ανέβηκε στο βουνό το 1947 και παρέμεινε για μεγάλο διάστημα στις σπηλιές του Αποκόρωνα με το Γιάννη και την Παγώνα. Από ένα σοβαρό ατύχημα έχασε το ένα του μάτι. Διέφυγε μαζί με τους συναγωνιστές του στην Ιταλία το 1962.

Το 2009 ο σκηνοθέτης Σταύρος Ψυλλάκης παρουσίασε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Άλλος δρόμος δεν υπήρχε» («There was no other way») που εξιστορούσε τη δράση των τελευταίων ανταρτών του ΔΣΕ Κρήτης. Βέβαια, αν θέλουμε να ακριβολογούμε, θα πρέπει να πούμε ότι οι τελευταίοι αντάρτες της Κρήτης ήταν ο Γιώργος Τζομπανάκης (1919 - 1996) και ο Σπύρος Μπλαζάκης (1916 - 1996) που ήταν αντάρτες στα βουνά για ολόκληρες δεκαετίες. Κατέβηκαν από τα βουνά το 1975.

Ετεοκλής Δουμουλάκης. Ο τελευταίος αντάρτης του ΔΣΕ Πελοποννήσου

Ο Ετεοκλής Δουμουλάκης θεωρείται ο τελευταίος αντάρτης του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, αλλά ελάχιστοι από αυτούς που μελετάνε τη νεότερη ελληνική ιστορία έχουν διαβάσει ή έχουν ακούσει κάτι γι’ αυτόν. Στο κείμενο που ακολουθεί, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε με συντομία όσες πληροφορίες καταφέραμε να συγκεντρώσουμε για τη ζωή και τη δράση του.

Γεννήθηκε το 1926 στην Πολίχνη Μεσσηνίας και το 1930 έμεινε ορφανός από πατέρα. Ανήκε σε πολυμελή οικογένεια. Την περίοδο που ήταν μαθητής στο Γυμνάσιο του Μελιγαλά, αντέδρασε όταν ο καθηγητής υποχρέωσε αυτόν και τους συμμαθητές του να χαιρετούν την ιταλική σημαία. Ύστερα από προτροπή του ξαδέλφου του Μένη Καραγιάννη, αποφάσισε να ενταχθεί στο ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), δηλαδή στη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση της Ελλάδας και να αγωνιστεί με όλες του τις δυνάμεις εναντίον των κατακτητών. Μεταξύ άλλων, ήταν υπεύθυνος να βρίσκει τα ονόματα των προδοτών Ταγματασφαλιτών (Γερμανοτσολιάδων) και να τα παραδίδει στην οργάνωσή του. Για την αντιστασιακή του δράση συνελήφθη από τους Ταγματασφαλίτες και υπέστη βασανιστήρια. Κινδύνευσε να εκτελεστεί από του Γερμανούς στην Τρίπολη, αλλά σώθηκε χάρη στην παρέμβαση ενός οικογενειακού του φίλου.

Επιστρέφοντας στο χωριό του, συνέχισε την αντιστασιακή του δράση στα χωριά Κωνσταντίνους, Ματζάρι, Καλλιρόη, Διαβολίτσι και Αγριλόβουνο, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και πάλι, αλλά με τον αδελφό του αυτή τη φορά. Φυλακίστηκε στο Μελιγαλά, απ’ όπου απελευθερώθηκε μετά τη νικηφόρα μάχη που έδωσε το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στην περιοχή αυτή.

Όταν υπογράφτηκε η Συμφωνία της Βάρκιζας (1945), ο Ετεοκλής Δουμουλάκης δεν παρέδωσε τα όπλα που είχε πάρει από τις φυλακές του Μελιγαλά. Τον Ιούνιο του 1945, όταν συνελήφθη ο Θεόδωρος Κονίδης, περιήλθε σε αυτόν το οπλοπολυβόλο της ομάδας του χωριού του. Χάρη σε αυτό το οπλοπολυβόλο, οι ακροδεξιοί παρακρατικοί συμμορίτες δεν τόλμησαν να επιτεθούν στην Πολίχνη.

Τον  Οκτώβριο του 1945 μαζί με τον ξάδελφό του Σωτ. Δουμουλάκη, τον Κωνσταντίνο Λυμπερόπουλο από το Διαβολίτσι και τον Ιωάννη Μητρόπουλο από το Κεντρικό πέρασε στην παρανομία. Ελίχθηκε στην ορεινή Μεσσηνία με έδρα τις Άνω Καρυές του Λυκαίου. Το 1946 συμμετείχε στην εξόντωση του τρομοκράτη Φώτη Ζαμπάρα.

Αρχικά έδρασε στο Τρίγωνο Μεσσηνίας – Αρκαδίας – Λακωνίας με βάση τις Άνω Καρυές. Τον Απρίλιο του 1947 πέρασε στο Μαίναλο. Ξεκίνησε ως ομαδάρχης του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Έφθασε μέχρι το βαθμό του λοχαγού.

Πολέμησε σε πολλές μάχες της Πελοποννήσου, στις οποίες διακρίθηκε για τη γενναιότητα, την εφευρετικότητα και τις διοικητικές του ικανότητες. Αν και αρκετά νεαρός, κατάφερε να γίνει ένας από τους πιο εκλεκτούς μαχητές του ΔΣΕ. Πιστός στο ΚΚΕ ως το τέλος και αλύγιστος πολεμιστής, με αξιόλογες στρατιωτικές αρετές.

Υπέστη πολλά δεινά λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων και αυτός και η οικογένειά του. Το 1947 ξεψύχησε η αδελφή του έπειτα από τα απάνθρωπα βασανιστήρια που υπέστη στις φυλακές της Καλαμάτας. Ο αδελφός του, Παναγιώτης Δουμουλάκης, εξορίστηκε στη Γυάρο και πέθανε το 1984. Οι αδελφές του, Γεωργία και Δήμητρα, πέθαναν από φυματίωση στις φυλακές Αβέρωφ το 1950 και το 1951 αντίστοιχα. Η μικρότερη, η Αικατερίνη, κρατήθηκε στις φυλακές της Καλαμάτας και στη συνέχεια εκτοπίστηκε στη Χίο.

Με τη διάλυση του ΔΣΕ Πελοποννήσου, άρχισε ένας σκληρός αγώνας επιβίωσης. Σε ενέδρα χωροφυλάκων έξω από το Ίσωμα, ο Ετεοκλής Δουμουλάκης τραυματίστηκε στο χέρι και στο πόδι και έχασε το αυτόματό του. Θεραπεύτηκε στο λόγγο πάνω από το συνοικισμό Παλάτου της Ανδρίτσαινας.

Τον Αύγουστο του 1949, μετά την παράδοση του Μελά και το θάνατο του Πέρδικα, του Κανατά, του Γιαλαμά και του Βασ. Παπακωνσταντίνου που ανήκαν στην ίδια ομάδα, έμεινε μόνος του. Αρχικά και για έναν περίπου χρόνο, επειδή θεωρήθηκε νεκρός από τις στρατιωτικές αρχές, κρυβόταν στη δασώδη περιοχή του χωριού του και τον τροφοδοτούσε ο Γρηγόρης Καλογερόπουλος. Όταν εντοπίστηκαν τα ίχνη του, άρχισε να στενεύει ο κλοιός γύρω του. Εναντίον του κινήθηκαν αποσπάσματα χωροφυλακής και ΜΑΥδων. Το τελευταίο διάστημα δεχόταν φαγητό από τον Δημήτρη Τσίμπουρη, σε μια σπηλιά στη θέση «Σπαρτόλακκα». Ο Τσίμπουρης έμαθε ότι ο νεαρός αντάρτης είχε επικηρυχτεί με το ποσό των 10.000.000 δραχμών. Έτσι λοιπόν, σκέφτηκε να παίξει το ρόλο του προδότη – ρουφιάνου, επιδιώκοντας να πάρει τα χρήματα της επικήρυξης. Προσέφερε ένα πιάτο δηλητηριασμένα όσπρια στο Δουμουλάκη που υπέφερε από την πείνα.

Το πτώμα του Ετεοκλή Δουμουλάκη βρέθηκε σύμφωνα με τον Εθνικό Κήρυκα σε πλήρη αποσύνθεση στις 10 Αυγούστου 1952. Ο γαμπρός του Δουμουλάκη Φώτης Γιαννακόπουλος, στην αίτηση που υπέβαλε στην Τοξικολογική Υπηρεσία, δεν πήρε απάντηση. Οι κυβερνητικές αρχές αρνήθηκαν να δώσουν στην αδελφή του Αικατερίνη τη γνωμάτευση της τοξικολογικής εξέτασης των σπλάχνων του, που θα έδινε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα.

Αυτή είναι η βιογραφία του Ετεοκλή Δουμουλάκη, του τελευταίου αντάρτη του ΔΣΕ Πελοποννήσου, που πάλεψε ως το τέλος για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών του και τελικά πέθανε σε ηλικία 26 ετών κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. 

Ο Ψαρρός, το ΚΚΕ και η αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία»

Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια σύντομη ιστορική αναφορά στο Δημήτριο Ψαρρό, τη δράση του πριν ιδρύσει την οργάνωση ΕΚΚΑ και τη σχέση του με άτομα από το χώρο της αριστεράς. Επειδή τα τελευταία χρόνια ορισμένοι ακροδεξιοί – φασιστικοί κύκλοι πλαστογραφούν την ιστορία και καπηλεύονται τον Ψαρρό, παρουσιάζοντάς τον ως «δεξιό αγωνιστή», πρέπει να κάνουμε μερικές απαραίτητες επισημάνσεις και διευκρινίσεις.

Όπως είναι γνωστό, ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός (1893-1944) υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες και τραγικότερες μορφές της Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα. Ήταν κεντρώος – βενιζελικός και κατά συνέπεια αντιβασιλικός, με απόψεις που προσέγγιζαν αρκετά τη σοσιαλδημοκρατία και διακρίθηκε για τον πατριωτισμό και την εντιμότητά του. Πολέμησε για την Ελλάδα σε πολλές κρίσιμες περιόδους και διακρίθηκε για τον ηρωισμό του στα πεδία των μαχών.

Φοίτησε στη στρατιωτική σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε ως Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού το 1916. Πήρε διάφορες προαγωγές και το 1931 έφθασε στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχη. Έλαβε μέρος στους πολέμους του 1912-1913 ως εθελοντής και στο μακεδονικό μέτωπο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1916 συμμετείχε στο βενιζελικό κίνημα Εθνικής Αμύνης. Το 1935 πήρε μέρος στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα, με αποτέλεσμα να αποταχθεί από το στράτευμα. Διακρίθηκε στα πεδία των μαχών, αλλά διακρίθηκε και για τη μόρφωση και το ήθος του.

Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής, ο Ψαρρός αποφάσισε να μην κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια, αλλά να ακολουθήσει το δρόμο της Εθνικής Αντίστασης.

Πολλοί αγνοούν ότι ο Ψαρρός διατηρούσε φιλική σχέση με άτομα της αριστεράς και σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάστηκε μαζί τους. Το 1941 συνεργάστηκε με διάφορους αριστερούς στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ των οποίων και μέλη του ΚΚΕ, για να φτιάξουν έναν από τους πρώτους πυρήνες αντίστασης.  Στις  15 Μαΐου του 1941 ίδρυσαν στη Θεσσαλονίκη την αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία», που θεωρείται από πολλούς η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα.

Οι συζητήσεις για την ίδρυση της οργάνωσης άρχισαν στα τέλη Απριλίου του 1941, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου (ΜΓ) του ΚΚΕ, με υπεύθυνους τον Απόστολο Τζανή, το Σίμο Κερασίδη και το Γιώργο Ερυθριάδη. Συνεργάτες τους σε αυτή την προσπάθεια έγιναν και ορισμένοι δημοκρατικοί αξιωματικοί με επικεφαλής το Δημήτριο Ψαρρό.

Το ιδρυτικό της πρωτόκολλο της «Ελευθερίας» (στις 15 Μαΐου 1941), είχε γραμματέα τον Π. Μπάρμπα και το υπέγραφαν οι Απόστολος Τζανής (μέλος του ΠΓ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Γιάννης Πασαλίδης (μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και αργότερα πρόεδρος του αριστερού κόμματος της ΕΔΑ), Σίμος Κερασίδης (μέλος του ΠΓ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), Θανάσης Φείδας (μέλος του Αγροτικού Κόμματος), Γιάννης Ευθυμιάδης (μέλος της Δημοκρατικής Ένωσης) και Δημήτρης Ψαρρός. Η οργάνωση «Ελευθερία» ανέπτυξε σοβαρή οργανωτική δράση και ίδρυσε «δεκαρχίες» στην ύπαιθρο. Ορισμένες ομάδες της οργάνωσης εμφανίστηκαν σε διάφορα κέντρα και χωριά της Μακεδονίας.

Τον Ιούλιο του 1941, η οργάνωση άρχισε να προσανατολίζεται σε δυναμικές μορφές αντίστασης, δηλαδή στο σχηματισμό αντάρτικων ομάδων. Ένα μήνα μετά την ίδρυσή της, εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα «Ελευθερία», που υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα στην κατεχόμενη Ελλάδα. Ο άνθρωπος που πρωτοστάτησε στην έκδοσή της ήταν ο φοιτητής της νομικής Γιάννης Κανάκης.

Μερικά από τα πιο γνωστά στελέχη της οργάνωσης ήταν ο μηχανικός Νίκος Δηλαβέρης (μετέπειτα γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας) και ο κομμουνιστής Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος που είχε αποδράσει από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. Ο Αναγνωστόπουλος μαζί με το Χατζηθωμά Χορμούζη είχε πραγματοποιήσει στις 20 Μαΐου 1941 το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών στην Ελλάδα, καταστρέφοντας τις μηχανές πολλών φορτηγών των Γερμανών στο Κορδελιό και ανατινάζοντας τις εγκαταστάσεις καυσίμων της Βέρμαχτ κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Αργότερα, ο Αναγνωστόπουλος συνελήφθη και στις 31 Δεκεμβρίου 1941 εκτελέστηκε από τους Γερμανούς. Λίγο καιρό νωρίτερα, το Νοέμβριο του 1941 είχαν εκτελεστεί οι φοιτητές Ηλίας Καπέσης και Σωκράτης Διορινός που δραστηριοποιούνταν στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σημαντική συμβολή σε διάφορα σαμποτάζ της «Ελευθερίας» κατά των Γερμανών είχε και ο Απόστολος Τζανής που έπεσε στο τέλος στα χέρια των Γερμανών, οι οποίοι τον παρέδωσαν στους Βούλγαρους και εκείνοι τον εκτέλεσαν.

Ο Ψαρρός καταδιώχθηκε από τα κατοχικά στρατεύματα και αναγκάστηκε να καταφύγει μεταμφιεσμένος στην Αθήνα, όπου μαζί με άλλες προσωπικότητες (όπως π.χ. ο κεντροαριστερός Γεώργιος Καρτάλης) ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση). Τον Απρίλιο του 1943 συγκροτήθηκε το στρατιωτικό τμήμα της Ε.Κ.Κ.Α. που έγινε γνωστό με το όνομα «5/42 Σύνταγμα Ευζώνων» και ανέπτυξε αξιόλογη αντιστασιακή δράση.